අපේ කාලයේ වීරයෙක්

“අපේ කාලයේ වීරයෙක්”
—මිඛායිල් ලර්මන්තොෆ්

1841 දී මිඛායිල් ලර්මන්තොෆ් මේ කවිය ලීවේ ය:

මධ්‍යහ්න ගිනියමේ, ඩේගිස්ටන් මිටියාවතක,
මගේ ළය තුළ ඊයම් ඇතුව, නිසලව මම වැතිර වුනිමි;
ගැඹුරු තුවාලය තවම දුම් දැමුවා; මගේ රුධිරය
බිඳෙන් බිඳ වෑහෙමින් තිබුණි.
මිටියාවත වැල්ලේ මම වැතිර වුනිමි තනිවම. කඳු ප්‍රපාත
තීව්‍ර බෑවුමැ’ති ගැටි මත තෙරපුණි,
හිරු දැවුවේ ය උන් ගේ දුඹුරු මුදුන්
මා ද දැවුවේ ය—නමුත් මම මරණයේ නින්ද සැතපුනෙමි.
සිහිනයක මම දුටිමි සන්ධ්‍යා භෝජනයක්
මගේ ජන්ම භූමියේ උදුල ආලෝකයෙන් දිලිසුනු;
මලින් ඔටුනු පළන් තරුණ ළඳුන් අතර,
මා අරබයා කුල්මත් සල්ලාපයක් ඇදුණි.
නමුත් කුල්මත් සල්ලාපයට එකතු නොවී,
ඉන් එකියක් සිතුවිලි තුළ අතරමංව ඉඳ සිටියා,
උකටලී සිහිනයක
ඇගේ යොවුන් ආත්මය නිමග්නව තිබුණි—දෙවියෝ දනිති කිමෙක් විසින්ද.
ඩේගිස්ටන් මිටියාවතක් ගැන ඈ සිහින දුටුවා;
ඒ මිටියාවතේ වැතිර තිබුණි දෙණක් ඈ දැන වුන් අයෙකු ගේ;
ඔහු ගේ ළය තුළ දුම් දමන තුවාලයක් කළුව පෙනුණි,
සීතල වෙමින් තුබූ දොළක ලේ ගලා ගියා.

ඉන් මාස කීපයක් අවෑමෙන්, 1841 ජූලි 27 වෙනිදා, මෂුක් කන්ද පාමුල, ළයෙහි දුම් දමන තුවාලයකුත් ඇතුව, මිඛායිල් යුරිවිච් ලර්මන්තොෆ් වැතිර සිටියේ ය. ඔහු ද්වන්ධ සටනකින් පරාද වී සිටියේ ය. යාළුවෙකු සමග අලකලංචියක් දුරදිග ගොස් තිබුණි. යාළුවා ගේ අලුත්ම ඇඳුම් විලාසිතාවට ඔහු අනුකම්පාවිරහිතව ඔච්චම් කර තිබුණි. යාළුවා ඔහුට ද්වන්ධ හටනකට අභියෝග කර තිබුණි. එවිට ලර්මන්තොෆ් සයවිසි වියේ විය.

ලර්මන්තොෆ් ගේ ලුහුඬු ජීවිතය තුළ ඔහු විසින් ලියැවුණු එකම සම්පුර්ණ නවකතාව, උත්ප්‍රාසාත්මකව නම් කළ “අපේ කාලයේ වීරයෙක්” අන්දරය, එකිනෙකට ලිහිල්ව සම්බන්ධ වූ කෙටි කතාන්දර පහකි’යි කීවොත් වඩා උචිතයි.

කථකයන් තිදෙනෙකු විසින් එළිදරව් වෙන මේ කතාන්දර පහ, මේ කතාවේ “වීරයා,” ග්‍රිගෝරි ඇලෙක්සැන්ද්‍රෝවිච් පෙකෝරින්, ගේ වික්‍රම අරබයා වෙයි.

පළමු කථකයා, නිර්නාමික තරුණ රුසියානු හමුදා නිලධාරියෙක්, හේ කොකේසස් කඳුපංතිය ඔස්සේ කරන ගමනක ආගිය තැන්, පසුකලෙක සංචාරක සටහන් ලෙසින් පළකිරීමේ අරමුණින්, ලේඛනගත කරයි. මේ ගමනේ දී ඔහුට මැක්සිම් මැක්සිමිච් නම් වැඩිමහල් හමුදා කපිතාන්, නවකතාවේ දෙවැනි කථකයා, මුණගැසෙයි. මැක්සිම් මැක්සිමිච්, තමා පෞද්ගලිකවම හඳුනන, පෙකෝරින් නම් මිනිසා ගේ වික්‍රම ගැන නිර්නාමික නිලධාරියාට විස්තර කරයි. මැක්සිම් මැක්සිමිච් සතුව පෙකෝරින් විසින් ලියැවුණු දිනපොත් කීපයක් තිබේ. ඔහු මේ දිනපොත් නිර්නාමික නිලධාරියාට ලබා දෙයි. මේ දිනපොත් තුළින්, අන්තිමේ දී, පෙකෝරින්, නවකතාවේ තෙවැනි කථකයා, පාඨකයා හමුවට පැමිණෙයි.

කලා නිර්මාණයක කථාවස්තුව (plot එක) වැදගත් නැත. එය වැදගත් වුණි නම් අයෙකුට සිතුවමක් හෝ ගීතයක් හෝ වාදනයක් හෝ රසවිඳීම උගහට විය යුතුය. ඒ නමුත්, කුතුහලයේ පිපාසාව සංසිඳුවාගන්න පොත් කියවන්නන් ගේ ප්‍රයෝජනය තකා කතාන්දර පහ ගැන වැඩිය මොකුත් නොකියමි. ඒ වෙනුවට, ග්‍රිගෝරි ඇලෙක්සැන්ද්‍රෝවිච් පෙකෝරින් නම් චරිතය, එනම් “අපේ කාලයේ වීරයා,” ගැන ටිකක් ලියමි. ඔහු ගේ පෞද්ගලික දිනපොත්වල ලියැවුණු ව්‍යක්ත හෙළිදරව් වලට අනුව, පෙකෝරින්, අතිශයින්ම බුද්ධිමත්, තමා ගේ ම හැඟීම් පිලිබඳ සවිඥානික, තමා ගේ මනසේ අභ්‍යන්තර රූපය පිලිබඳ අවංක, උඬගු, උකටලී, කපටි, ආදරයෙන් අපොහොසත්, නින්දාශීලී, නාස්තිකවාදී, අන් අය පහත්කොට දකින, මරණයේ නියතබව හමුවේ ජීවිතය පිළිබඳව “උන්නත් දාහයි, මළත් දාහයි” ආකල්පයක් දරන, මෙසේ නමුත්, නැතිනම් මේ නිසාම, තමා වටා සිටින මිනිසුන් තම අරමුණු සන්තෘප්ත කරගැනීම සඳහා ඉත්තන් සේ මෙහෙයවන නිර්දය රෝමාන්තික වීරයෙකි. තරුණ ලේඛක ලර්මන්තොෆ්, තරුණ පෙකෝරින් ගේ සංකීර්ණ, මානසික යුද්ධ වලින් ගැවසුණු විසම පෞරුෂය අපූර්ව අන්තර්ඥානයකින් විචිත්‍ර ලෙස චිත්‍රණය කරයි:

‘එසේ නමුත්... තරුණ, යන්තම් දිගහැරුණු ආත්මයක් සන්තකයේ අසීමිත ආහ්ලාදයක් ඇත! එය හිරු ගේ පළමු කැළුම මුණගැහෙන්න තම හොඳම සුවඳ නිකුත්කරන මලක් වැනිය. එය එකෙනෙහිම නෙලාගත යුතුය, ඉක්බිති, අයෙක් තමා ගේ පංගුව ආඝ්‍රාණය කළ පසු, අයෙක් එය පාරට විසි කළ යුතුය: සමහරවිට යම් අයෙකු එය ඇහිඳගනු ඇත! මට මා තුළ මේ, මගදිගට හමුවන හැමදේම ගිලදමන, තෘප්තියට නොපැමිණෙන කෑදරකම දැනෙයි. මම අනෙකුන් ගේ වේදනා සහ ප්‍රීතීන් දෙස බලන්නේ මා සම්බන්ධයෙන්, මගේ ආත්මයේ ශක්තිය පවත්වාගන්නා ආහාර දෙස මෙන්, පමණි. මම තවදුරටත් රාගයේ බලපෑම යටතේ උන්මාදයට සමර්ථ නොවෙමි: මගේ උන්නතිකාමය වාතාවරණ විසින් මැඩපවත්වා තිබේ, නමුත් එය වෙනත් ස්වරූපයකින් විද්‍යමාන වී ඇත, උන්නතිකාමය යනු බලය සඳහා පිපාසාව විනා අන් යමක් නොවන හෙයින්, මගේ ප්‍රධාන ප්‍රීතිය—එනම් මා වටා ඇති සියල්ලම මගේ අභිමතයට යටත් කරගැනීම, මා සම්බන්ධයෙන් ආදරයේ, භක්තියේ, බියේ චිත්තවේග උපදවීම—එය බලයේ ප්‍රධාන සලකුණ සහ ඉහළම විජයග්‍රහණය නොවේද? ඊට නිශ්චිත අයිතියක් නැතුව, යමෙකු ගේ වේදනාවේ සහ ප්‍රීතියේ හේතුව වීම—එය අපේ මාන්නයට ප්‍රණීතම භව්‍ය පෝෂණය නොවේද? අනික, සතුට යනු කුමක්ද? තෘප්තිමත් කළ මාන්නයයි. මා ලෝකයේ අන් හැමෙකෙකුටම වඩා උසස් සහ ප්‍රභල වන්නේ යැයි මා සිතුවොත්, මම සතුටින්මි; හැමෙකාම මට ආදරය කළොත්, මම මා තුළ ආදරයේ උල්පත් අනන්තයක් සොයාගමි. අනර්ථ අනර්ථ උපද්දයි: ප්‍රථම වේදනාව අපට තවකෙකුට හිරිහැර කිරීමේ ප්‍රීතිය පිලිබඳ අදහසක් දෙයි. දුෂ්ට අදහස, එය යතාර්ථයට යෙදවීමේ ඔහු ගේ අදහස නැතුව, පුද්ගලයෙකු ගේ හිසට ඇතුළුවිය නොහැක: අදහස් පණඇති නිර්මාණයන්ය. ඔවුන් ගේ උපතම ඔවුන්ට ආචාරයක් පවරා දී ඇතැයි අයෙක් කියා ඇත: මේ ආචාරය ක්‍රියා යි; යමෙකු ගේ ගේ හිස තුළ අදහස් වැඩිපුර ඉපදුණේ වී ද හේ අන් අයට වඩා ක්‍රියාකාරී ය. කාර්යාල මේසයට යදමින් බැඳි ප්‍රතිභාවන්තයෙක් මිය යා යුත්තේ, නැතිනම් උමතු වී යා යුත්තේ ත්, ශක්තිමත්ව වැඩුණු මිනිසෙක්, ඔහු ගේ ජීවිතය ව්‍යායාමයෙන් තොර සහ ඔහු ගේ හැසිරීම සිල්වත් වූ තැන මීමැස්මොරයෙන් මියයන්නේ ත් මේ හෙයිනි.

‘රාගයන් යනු සංවර්ධනයේ පළමු අදියරේ තිබෙන අදහස් විනා අන් යමක් නොවේ; ඒවා හදවතේ තාරුණ්‍යයේ ගුණාංගයකි; මුළු ජීවිතය පුරාම තමා ඒවා විසින් ඇවිස්සෙනු ඇතැයි සිතන්නා මෝඩයෙකි. සන්සුන් ගංගා බොහොමයක් ඇරඹෙන්නේ නොහික්මුණු දියඇල්ලක් ලෙසිනි, නමුත් එකක්වත් මගදිගටම ප්‍රචණ්ඩ ලෙස පෙණදමමින් මුහුද වෙත නොයයි. නමුත් සන්සුන්බව නිතරම මහා, නමුත් අප්‍රකට, ශක්තියේ සලකුණයි; හැඟීම්වල, සිතුවිලිවල ගැඹුර සහ සමෘද්ධබව උමතු සැඩවතුර නොරුස්සයි; ආත්මය, වේදනාව හෝ ප්‍රීතිය අත්විඳින අතරතුර, හැමදෙයක්ම ගැන තමාට නියම වාර්තාවක් ලබාදෙයි, එමෙන්ම ඒවා එලෙසම විය යුතු’යි ඒත්තු ගනියි; චණ්ඩමාරුත නැති තැන, නිතර උෂ්ණාධික ඉරක් එය වියලනු ඇති’යි එය දකියි; එය එහිම ජීවිතයෙන් විනිවිදියි, එය ආදරණීය දරුවෙකු සේ, තමාම හුරතල් කරගනියි, දඬුවම් කරගනියි. මේ උත්තරීතර ආත්මාවබෝධ මට්ටමේ දී පමණි, මිනිසෙකුට දිව්‍යමය යුක්තිය ඇගයිය හැක්කේ.

‘මේ පිටුව නැවත කියවමින් මා මගේ විෂයෙන් ඈතට අයාලේ ගොස් ඇති බව මම දකිමි... ඒත් ඒකට මොකෝ?... මම මේ දිනපොත ලියන්නේ මා වෙනුවෙනි, ඉතිං, ප්‍රතිපලයක් වශයෙන්, මම එතුළට වීසි කරන ඕනෑම දෙයක්, පසු කලෙක, මට අනර්ඝ මතකයක් වනු ඇත.’

මෙලෙස, “අපේ කාලයේ වීරයෙක්,” ලාංකික පාඨකයාට ලෙන්ගතු, රුසියානු මනෝවිද්‍යාත්මක නවකතාවේ පුරෝගාමියෙක් වෙයි.

‘[...] අපි කන්ද උඩට නගිද්දී, මම මගේ අත කුමාරිකාවට පිරිනැමුවෙමි, ඇය මුළු සක්මන පුරාම එය අත්නොහැරියා ය.

‘අපේ සංවාදය ඕපදූප වලින් ඇරඹුණි: මම අප දන්නාඅඳුනන්නන්, මෙහි සිටි නොසිටි, ගුණදොස් විචාරමින් පසුකළෙමි: මම මුළින්ම ඔවුන් ගේ හාස්‍යජනක ගතිලක්ෂණ, ඉන්පසු දුෂ්ට ඒවා, දැක්වුවෙමි. මගේ තරහ ඇවිස්සෙන්න පටන්ගත්තේ ය. කවටකමින් ආරම්භ කළ මම නොවළහා දැක්වුණු කිපීමකින් අහවර කළෙමි. මුලින්ම එය ඈ විනෝද කළා, ඉක්බිති ඈ බියපත් කළා ය.

‘“ඔබ භයානක මනුස්සයෙක්!” ඈ මට ^කීවා ය. “ඔබේ කර්කශ දිවේ බිල්ලක් වෙනවට වඩා කැමැත්තෙන් මං කැලේකදී මිනීමරුවෙකුගේ පිහියට යටත් වෙනවා... මං ඔබෙන් ඇත්තටම ඉල්ලන්නේ, ඔබට මා ගැන නරක විදිහට කතාකරන්න සිද්ධ වෙනකොට, පිහියක් අරගෙන මගේ බෙල්ල කපන එක හොඳයි: මං හිතන් නෑ ඔබට ඒක අමාරු වෙයි කියලා.”

‘“මං මිනීමරුවෙක් වගේ පේනවද?”

‘“ඔබ ඊට අන්තයි...”

‘මම මොහොතක් සිතුවෙමි, ඉන්පසු, සසල වූ පෙනුමක් ආරුඩ කරගනිමින්, කීවෙමි:

‘“ඔව්, පොඩි කාලේ ඉඳලම මගේ ඉරණම එහෙම තමයි. හැමකෙනාම මගේ මූණේ නරක අදහස් කියෙව්වා, එතැන එහෙම දේවල් තිබුණේ නෑ, ඒත් ඒ දේවල් එතැන තිබිය යුතුයි අදහස්වුණා—ඉතිං‍ ඒ දේවල් එතැන පහළවෙන්න පටන්ගත්තා. මම නිරහංකාර වුණා—ඔවුන් මා කෛරාටිකයි කියලා චෝදනා කළා: මම රහසින් වැඩ කරන්නෙක් වුණා. මට හොඳ නරක ගැඹුරින් දැනුනා—කවුරුත් මා හුරතල් කළේ නෑ, හැමෝම මට වැරදි කළා: මම ද්වේශසහගත කෙනෙක් වුණා. මම දොම්නසින් හිටියා—අනිත් ළමයි සෙල්ලමින් ප්‍රීති වුණා, දොඩමළු වුණා. මට මං උන්ට වඩා උසස් කියලා හිතුනා—නමුත් මා පහත් කියලා සැලකුණා: මං ඊර්ෂ්‍යාසහගත කෙනෙක් වුණා. මං මුළු ලෝකෙටම ආදරේ කරන්න ලෑස්ති වෙලා හිටියා—කවුරුවත් මාව තේරුම්ගත්තේ නෑ: මං වෛරකරන්න ඉගෙනගත්තා. මගේ නීරස යොවුන් කාලය මා සමගත් ලෝකය සමගත් කරපු අරගලයකින් ගත වුණා. මම සමච්චලයට බයේ මගේ හොඳම හැඟීම් මගේ හදවත පතුලේ වැළලුවා: ඒවා එතැනදී මැරුණා. මං ඇත්ත කතාකළා—මාව අවිශ්වාස කරනු ලැබුවා: මං කපටිකම් කරන්න පටන්ගත්තා. මං ශිෂ්ටසම්මත ලෝකේ ගැන, සමාජයේ යාන්ත්‍රණය ගැන දැනගන්න වුනාට පස්සේ මං ජීවිත සාස්තරේ ගැන විශාරදයෙක් වුනා, අනිත් අය, ඒ නිපුණත්වය නැතුව, මං වෙහෙසනොබලා ලුහුබැඳපු දේවල් කිසිම වියදමක් නැතුව භුක්තිවිඳිමින් සතුටින් හිටිය හැටි මං දැක්කා. ඊටපස්සේ මගේ පපුවේ නෂ්ටාපෙක්ෂාව ඉපදුණා—අර පිස්තෝල කටකින් සුවකරන්න පුළුවන් නෂ්ටාපෙක්ෂාව නෙවෙයි, නමුත්, මිත්‍රශීලීබවයි ප්‍රියමනාප හිනාවයි යටින් වසන් කරපු, අමිතුරු, අසරණ නෂ්ටාපෙක්ෂාව. මං සදාචාරාත්මක අබ්බගාතයෙක් වුනා. මගේ ආත්මයේ එක පැත්තක් තිබුණේ නෑ; ඒක පරවෙලා ගිහින් තිබුණා. මං ඒක කපලා විසි කළා—අනිත් බාගෙ, හැමකෙනාගෙම සේවයට කැපවෙලා, කැළඹිලා ජීවත් වෙන අතරේ. කවුරුවත් මේක දැක්කේ නෑ, මොකද කවුරුවත් දැනගෙන හිටියේ නෑ මැරුණු බාගෙ තිබුනා කියලවත්; ඒත් ඔබ දැන් මා ඇතුලෙ ඒකෙ මතකය අවුස්සලා තියෙනවා, මම ඔබට ඒකෙ ස්මාරක පාඨය කියවලා තියෙනවා. ගොඩක් මිනිස්සුන්ට, ස්මාරක පාඨ ඔක්කොම, පොදුවේ, විකාරයක් විදිහට පේනවා, ඒත් මට එහෙම නෑ; විශේෂයෙම්ම මට මතක්වෙනකොට ඊට යටින් වැතිරිලා තියෙන්නේ මොකද්ද කියලා. කොහොමහරි, මං ඔබට කියන්නේ නෑ මගේ අදහස් භුක්තිවිඳින්න කියලා; මගේ කයිවාරුව ඔබට විකාරයක් වගේ පේනවා නං, කමක් නෑ, හිනාවෙන්න: මං ඔබට අනතුරු අඟවනවා, ඒක මාව මොන විදිහකින්වත් දොම්නසට පත්කරන්නේ නෑ.”

‘ඒ මොහොතේ දී, මම ඇගේ දෑස් මුණගැසුනෙමි: කඳුළු එතුළ නැටුවේ ය; ඇගේ බාහුව, මගේ බාහුවට හේත්තු වී, සලිත වුණි, ඇගේ කොපුල් ඇවිලුණි; ඈ මා වෙනුවෙන් දුක්වුණා ය! අනුකම්පාව—හැම කාන්තාවම ඉතා පහසුවෙන් යටත් වෙන චිත්තවේගය—එහි නියපහුරු ඇගේ කෝඩුකාර හදවත තුළට කිඳාබස්සා තිබුණි. සක්මන මුළුල්ලේම ඈ අවසිහියෙන් සිටියා, කිසිවෙකු හෝ සමග ඔමරි නොකළා ය—හොඳ සලකුණකි ඒ!

‘අපි කුහරය වෙත පැමිණියෙමු; කාන්තාවෝ ඔවුන් ගේ පරිවාරකයින් අත්හැරියෝ ය, නමුත් ඈ මගේ අත අතනොහැරියා ය. ප්‍රදේශයේ ජේත්තුකාරයින් ගේ කවටබස් ඈ විනෝද නොකළේ ය; පල්ලමේ තීව්‍ර බෑවුම, ඒ අසල සිටගෙන සිටින විට අනිත් කාන්තාවන් බියෙන් කෑ ගසමින් ඔවුන් ගේ දෑස් වසද්දී, ඈ බියපත් නොකළේ ය.

‘ආපසු එනගමන්, මම අපේ දොම්නස් සංවාදය නැවත පණනොගැන්නුවෙමි, නමුත් මගේ නොවැදගත් ප්‍රශ්න වලට සහ විහිළු වලට ඈ සැකෙවින් සහ අවසිහියෙන් පිළිතුරු දුන්නා ය.

‘“ඔබ කවදාහරි ආදරේ කරලා තියෙනවද?” මම අන්තිමේ දී ඇගෙන් ඇසුවෙමි.

‘ඈ මා දෙස උනන්දුවෙන් බැලුවා, ඇගේ හිස වැනුවා, නැවතත් සිතුවිලි තුළ අතරමං වුණා ය: ඇයට යමක් කිවයුතුව සිටි බව පැහැදිලි විය, නමුත් කෙසේ පටන්ගන්නදැ’යි ඈ නොදැන සිටියා ය. ඇගේ ළය හීල්ලුවා ය... මොකද්ද ඔබ—මස්ලින් ඇඳුමක අතක් අල්ප ආරක්ෂාවකි, විදුලි පුපුරක් මගේ මැණික්කටුවෙන් ඇගේ මැණික්කටුව වෙත දිවගියේ ය. හැම රාගයක්ම පාහේ ආරම්භ වන්නේ එලෙසයි; කාන්තාවන් අපට ආදරය කරන්නේ අපේ ශාරීරික හෝ සදාචාරාත්මක ගුණාංග වලට යැයි සිතමින් අපි නිතරම අපව රවටා ගන්නෙමු. සැබැවින්ම, ඔවුහු පූජනීය ගින්න පිළිගැනීම සඳහා ඔවුන් ගේ හදවත් සූදානම් කරති, ආනත කරති: එතකුදු ප්‍රථම ස්පර්ශයයි, කාරිය තීන්දු කරන්නේ.

‘“ඔබ හිතන්නේ නැද්ද අද මං මිත්‍රශීලී වුණා කියලා?” විනෝද ගමන අවසානයේ ආපසු පැමිණි විට කුමාරිකාව, බල කළ මදහසකින්, මට කීවා ය.

‘අපි වෙන්වුනෙමු.

‘ඇය ඈ ගැන අසතුටිනි; ඇය මට අමිතුරුව සැලකීම ගැන තමාට දොස් පවරාගනියි... ආ, මෙයයි ප්‍රථම, ප්‍රධාන විජයග්‍රහණය!

‘හෙට ඇයට මගේ පාඩු පියවන්න ඕනෑ වනු ඇත. මම ඒ සියල්ල කටපාඩමින් දනිමි—ඒකයි බොහොම නීරස.’

රුසියානු සාහිත්‍යයේ පියා, ඇලෙක්සැන්දර් පුෂ්කින් ගේ මරණයෙන් (ඒ ද ද්වන්ධ සටනකින් පැරදී) පසුව “පුෂ්කින් ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා” ලෙස හැඳින්වුණු මිඛායිල් ලර්මන්තොෆ් මේ නවකතාව ලියන විට රුසියානු ගද්‍ය තවමත් එහි බිළිඳු අවධියේ තිබුණි. ඇතැම් විචාරකයෙකුට අනුව: “[...] ලර්මන්තොෆ් ගේ රුසියානු ගද්‍ය ශෛලිය අවලස්සනයි, වියලියි, ඒකෙ ඔපයක් නැහැ; [...] ඔහු ගේ උපමා-රූපක කවුරුත් දන්නා ඒවා; [ඔහු ගේ ගද්‍ය ශෛලිය] උද්‍යෝගී, පුදුමාකාර ලෙස සහජ දක්ෂතා ඇති, අමිහිරි ලෙස අවංක, නමුත් අවිවාදයෙන්ම ආධුනික තරුණයෙකු ගේ මෙවලමක්.”

එකී සහජ දක්‍ෂතාවේ කූටප්‍රාප්තිය දකින්න තරම් කාලයක් ලර්මන්තොෆ් ජීවත් නොවුණි. නුමුත් අංකුර රුසියානු ගද්‍ය රචනාව ලියලමින් තිබූ කාලයේ, පසු කලෙක, තෝල්ස්තෝයි, ගෝගොල්, චෙකොෆ්, තුර්ගනිෆ්, දස්තයේෆ්ස්කි වැනි ලේඛකයින් විසින්, එය, ඉංගිරීසි සාහිත්‍යය, ප්‍රංශ සාහිත්‍යය වැනි, තමන්ගේම අනන්‍යතාවයක් ඇති ශ්‍රේෂ්ට සාහිත්‍යය සම්ප්‍රදායක් ලෙස අක්‍ෂර ලෝකය තුළ සම්මත වෙද්දී, ඊට ලර්මන්තොෆ් ගෙන් ලැබුණු දායකත්වය අවිවාදාත්මකයි.

රුසියානු සාහිත්‍යයේ අක්මුල් සොයා යන්නෙක් කියවිය යුතුම කෘතියකි, “අපේ කාලයේ වීරයෙක්.”

බැක්මන්

පොඩි අතුරු කතාවක්. 1924 ඔක්තෝබරයේ රුසියානු බසින් ලියැවුණු “බැක්මන්” කෙටිකතාව බර්ලිනයේ ප්‍රකාශනය වූ Rul’ (සුක්කානම) නම් රුසියානු පුවත්පතේ පළ වූ පසු, 1925 මාර්තුවේ දී, ෆ්‍රෑන්ක්ෆර්ට් හි විසූ වෛද්‍යවරයෙකු වූ බර්නාඩ් හර්ෂ්බර්ග් වෙතින් නබෝකොෆ් ට ලිපියක් ලැබුණි. මේ කෙටිකතාව මතකසටහනක්, අවමංගල ලිපියක් යැයි හේ සිතා තිබුණි. ලිපිය පහත පරිදි වේ:

වෛද්‍ය බර්නාඩ් හර්ෂ්බර්ග්
ෆ්‍රෑන්ක්ෆර්ට් ඈම් මයින්
කර්නවීසා 13

1925 මාර්තු 8

දයාබර මහත්මයාණනි,
Rul’ හි පළ වූ ඔබ ලියූ සිත්ගන්නා ලිපිය “බැක්මන්” කියවීමි. එය ජර්මානු බසට පරිවර්තනය කර දේශීය පුවත්පතක පළ කරන්න මම කැමැත්තෙමි. මම දන්නා තරමින් පරලෝසැපත් බැක්මන් ගැන ජර්මානු මාධ්‍යය මොකුත් ම පළ කර නැත.
මගේ පරිවර්තන ඉල්ලීම ගැන ඔබේ විරෝධයක් නැතිනම්, කරුණාකර ඔබ ට හැකි විගස ම මට දන්වන්න.

ඔබේ විශ්වාසී,
වෛද්‍ය බර්නාඩ් හර්ෂ්බර්ග්.

නබෝකොෆ් මීට පිළිතුරු ලිපියක් ලීවා නම් එය මෙතෙක් අනාවරණය වී නැත. සමහරවිට ජර්මානු ලේඛනාගාරයකින් කොයි මොහොතක හෝ එළිබහින්නට බැරි නැත.

බැක්මන්
ව්ලැදිමීර් නබෝකොෆ්

(ඉංග්රීසිය ට පරිවර්තනය: ද්මිත්‍රි නබෝකොෆ්)

යටගිය දවස ජනප්‍රිය පියානෝ වාදකයෙක් සහ සංගීත රචකයෙක් ව සිටි බැක්මන්, ලෝකය ට අමතක ව, ස්විට්සර්ලන්තයේ කුඩාගමක් වූ මැරීවල් හි ශාන්ත ඇන්ජලිකා නිවසේ දී මියගිය බව නොබෝදා පුවත්පතක යන්තමින් පුවතක් විය. මේ පුවත ඔහු ට ආදරය කළ කාන්තාවක් ගැන කතාවක් මගේ මතකය ට නැංවූවේ ය. එය මට පැවසුණේ සූත්‍රධර සැක් විසිනි. එය මෙලෙස යි.

පෙරෝෆ් මැතිණිය ට බැක්මන් මුණගැසුණේ ඔහු ගේ මරණය ට වසර දහය ක ට පමණ පෙරයි. ඔය කාලයේ ඔහු වැයූ ගැඹුරු, උමතු සංගීතයේ ස්වර්ණමය ස්පන්දය ඉටියෙන් සංරක්ෂණය වෙමින් තිබුණා සේ ම, ඒවා ලෝක ප්‍රසිද්ධ සංගීත ශාලා තුළ සජීවී ව ඇසුණේ ද විය. හරි, එක්තරා හැන්දෑවක—අයෙක් මරණය ට ත් වඩා වයසට යාම ගැන බිය හඟින, විනිවිද-පෙනෙන-නීල ශරත් සැන්දෑවක—පෙරෝෆ් මැතිණිය ඇගේ මිතුරිය ක වෙතින් ලියුමක් ලද්දා ය. එහි කියැවුණි, “මට ඔයා ට පෙන්නන්න ඕනේ බැක්මන් ව. ඔහු සංගීත සංදර්ශනය ඉවර වෙලා මගේ ගෙදර ඉන්නවා ඇති. අනේ එන්න.”

ඈ කළුපාට, ගෙල-උරිස-පෙනෙන ඇඳුමක් ඇඳගත්තා, ඇගේ ගෙල ට උරිස ට විලවුන් ඉස්සා, ඇගේ අවාන සහ නීලමණී මිටැ’ති සැරයටිය ගත්තා, උස දර්පණයේ තුන්පත් ගැඹුර තුළ තම රුව දෙස වෙන්වීයාමේ බැල්මක් හෙළුවා, ඉක්බිති සිය මිතුරිය ගේ නිවස ට යන තුරු ම පැවතුණු ධ්‍යානය ක ගිලුණා, මම ඒ සියල්ල සවිස්තර විශදත්වයකින් මසිත මවා ගමි. තමා චාම් සහ ඉතා කෙට්ටු බැව්, සිය චර්මය රෝගාතුර පෙනුමක් පාන තරම් සුදුමැලි බැව් ඇය දැන වුන්නා ය; ඒත් එළිදරව් නොවුණු මැඩෝනා කෙනෙකු ගේ මුහුණක් ඇති මේ මුකුලිත කාන්තාව, ඇය තමා ගැන අවමානයෙන් සිතූ කාරණා—ඇගේ පැහැයේ සුදුමැලිකම සහ ඇය ට සැරයටියක් අරන් යන්න සිද්ධ කළ, යන්තමින් දැකිය හැකි නොණ්ඩිය—නිසා ම ය ආකර්ෂණීය වුණේ. ඇගේ ස්වාමිපුරුෂයා, කඩිසර, තීක්ෂණ ව්‍යාපාරිකයෙක්, ඈත ගමනක් ගොස් සිටියේ ය. සැක් ඔහු පෞද්ගලික ව ඇඳුනුවේ නැත.

පෙරෝෆ් මැතිණිය කුඩා, ජම්බූල වර්ණයෙන් ආලෝක කළ විසිත්ත කාමරය ට ඇතුල් වන විට, එතුළ ඇගේ මිතුරිය, ස්ථුල, කට-සද්ද ස්ත්‍රියක්, අඹතේස්ත ඔටුන්නක් පැළඳගෙන, බරැති පියවරින් අමුත්තාගෙන් අමුත්තා ට පියාඹමින් සිටියා, පෙරෝෆ් මැතිණිය ගේ අවධානය වහාම පියානෝ කවරය මත වැලමිටි හොවාගෙන, කාන්තාවන් තිදෙනෙකු ගේ නඩයක් සමග අල්ලාප සල්ලාපයේ යෙදී සිටි මුඩුකළ, යන්තමින් පුයර යෙදූ මුහුණකින් යුතු, උස මිනිසෙකු වෙත ආකර්ෂණය විය. ඔහු ඇඳ සිටි දිගු කබාය දිගේ ප්‍රමාණවත්ව-පෙනෙන, ඝන සේද ඉරි දිව ගියේ, තවද ඔහු කතා කරන විට දිගටම සිය කාලවර්ණ, සිලුටු කොණ්ඩය පසුපසට ගැස්සුවේ, ඒ ගමන් ම ඔහු ගේ ඉතා ම සුදු, ශෝබන මොල්ලියකින් සමන්විත නාසයේ පියාපත් ද පිම්ඹුවේ ය. ඔහු ගේ සමස්ත හැඩරුව කෙරෙහි ම කරුණාවන්ත, කාන්තිමත්, අමනෝඥ බවක් විය.

“ධ්වනි ටික නං අන්තිමයි,” ඔහු, සිය උරිසේ ගැස්මකින් යුතුව, කියමින් සිටියේ ය, “ප්‍රේක්ෂක හැමෝටම හෙම්බිරිස්සාවක් තිබුණා. ඔයාලා දන්නවානේ ඒක කොහොමද කියලා: එක මිනිහෙකුට උගුර පාදන්න ඉඩ දෙන්න, වහාම තව කීපදෙනෙක් එකතු වෙනවා, ඕං ඉතිං වැඩේ හරි.” ඔහු, සිය හිසකේ පස්ස ට ගස්සමින්, මදහසක් පෑවේය. “රෑට ගමක බල්ලෝ බිරුම් හුවමාරු කරගන්නවා වගේ!”

පෙරෝෆ් මැතිණිය, ඇගේ සැරයටිය ට බර දෙමින් සමීප වුණා, ඇගේ හිත ට ආ පළමු දේ පැවසුවා ය: “සංදර්ශනයට පස්සේ ඔබ මහන්සියෙන් නේද ඇත්තේ, බැක්මන් මහත්මයා?”

ඔහු, සතුටින් බොහොම උදම් ව, හිස නැමුවේ ය.

“ඒක පොඩි දෝෂයක්, නෝනා. නම සැක්. මම අපේ මාස්ටර්ගේ සූත්‍රධරයා විතරයි.”

කාන්තාවෝ තිදෙනා ම හිනැහුණෝ ය. පෙරෝෆ් මැතිණිය ගේ මුහුණවර වෙනස් වුණා, ඈ ද හිනැහුණා ය. ඇය බැක්මන් ගේ විස්මයාවහ වැයීම ගැන කටකතා මගින් පමණි දැන වුන්නේ, ඔහු ගේ පින්තූරයක් කෙදිනක හෝ දැක නොතිබුණා ය. ඔය මොහොතේ ගෙහිමි කත ඈ වෙත හැමුවා, ඈ වැළඳගත්තා, රහසක් බෙදාහදා ගන්නා සේ ඇගේ ඇස් පමණක් චලනය කරමින්, කාමරයේ ඈත කොණ දැක්වුවා ය, කොඳුරමින්, “අන්න ඉන්නවා එයා—බලන්න.”

අන්න එවිට යි ඈ බැක්මන් දුටුවේ. ඔහු අනිත් අමුත්තන් ට ටිකක් දුරින්, කළු, ලිහිල් කලිසම තුළ වූ සිය පාද ඈත් කරගෙන, හිටගෙන සිටියේ ය. ඔහු පත්තරයක් කියවමින් සිටියේ ය. පොඩිවුණු පිටු ඇස ට ළං වන සේ අල්ලාගෙන සිටියේ, බාගෙට-සාක්ෂර මිනිසුන් කරන්නා සේ කියවන දේ තොලින් මිමිණුවේ ය. හේ මිටි විය, ඔහු ගේ පෑදෙන තට්ටය මතින් චාම් කෙස් රොදක් හරහ ට වැටී තිබුණි. ඔහු ඔහු ගේ ප්‍රමාණය ට ටිකක් ලොකු වැඩියි පෙනුණු කැඳ දැමූ කරවළල්ලක් පහළ ට නමා ඇඳ සිටියේ ය. ඇස් පත්තරයෙන් ඈත් නොකර ම සිය ඇඟිලිවලින් සිය කලිසමේ සිපරය පරීක්ෂා කළේ, ඔහු ගේ තොල් පෙරට ත් වඩා උග්‍ර සමාධියකින් චලනය වෙන්න වුණේ ය. ඔහු ට, මුහුදු ඉකිරියෙක් සිහි ගන්වන විසුළුකාර පොඩි රවුම් නිල් නිකටක් තිබුණි.

“පුදුම වෙන්නෙපා,” සැක් කීවේ ය. “මනුස්සයා වචනයේ පරිසමාප්ත අර්ථයෙන්ම අශිෂ්ටයෙක්—සාදයකට ආපු හැටියෙම මනුස්සයා මොකක්හරි අහුලාගෙන කියවන්න පටන් ගන්නවා.”

සැවොම තමා දෙස දෑස් දල්වාගෙන සිටින බැව් බැක්මන් ට වහාම හැඟුණි. ඔහු සෙමින් සිය හිස හැරෙවුවේ, පඳුරු වැනි ඇහිබැමි ඔසවමින්, අපූරු, කුලෑටි, ඔහු ගේ මුහුණ රැලි වලින් නෑවූ, හිනාවක් හිනැහුණේ ය.

ගෙහිමි කත ඔහු වෙත ගියා ය.

“මාස්ටර්,” ඈ කීවා ය, “ඔබතුමාගේ තවත් රසිකාවියක් අඳුන්වා දෙන්න මට ඉඩ දෙන්න, පෙරෝෆ් මැතිණිය.”

ඔහු ඇට නැති, තෙතබරිත අතක් දිගු කළේ ය. “බොහෝම ප්‍රීතියි, බොහෝම ප්‍රීතියි ඇත්තටම.”

ඉක්බිති නැවතත් තම පත්තරයේ ගිලුණේ ය.

පෙරෝෆ් මැතිණිය ඉවත ට පා නැගුවා ය. ඇගේ කම්මුලේ රෝසපාට ගෝමර මතු වුණි. ඇගේ කළුපාට අවානේ ප්‍රමුදිත චලනය, කළු පළිඟුවෙන් දිලිසෙමින්, ඇගේ කම්මුලේ පැහැපත් කෙස් ලෙලැදුවේ ය. සැක් මට පසුව කීවේ, එදින හැන්දෑවේ ඈ, ඇගේ පාට නොකළ දෙතොල් සහ චාම් කොණ්ඩාමෝස්තරය තිබියදී ත්, සුවිශේෂී ලෙස ‘අත්තනෝමතික,’ සහ, ඔහු කී පරිදි , ඉක්මනින් කලබල වන කාන්තාවක් ලෙස බැක්මන් ගේ හිත ට කාවැදී තිබුණි.

“ඒ දෙක දෙන්නට දෙන්නා ගැලපුණා,” ඔහු හූල්ලමින් මට කීවේ ය. “බැක්මන් ගැන කියනවා නං, මිනිහා කිසිකමකට නැති කතාවක්, මොලේ කලඳක් නැති මිනිහෙක්. ඒත් එක්කම, මිනිහා බිව්වා, ඔබ දන්නවානේ. ඔවුන් මුණගැසුණු හැන්දෑවේ මට සිද්ධ වුණා මිනිහාව අයින් කරගන්න සුරුස් ගාලා. මිනිහා එකපාරටම කොඥැක් ඉල්ලුවා, මිනිහා නොබිව යුතුවයි තිබුණේ, කොහෙත්ම, මිනිහා නොබිව යුතුවයි තිබුණේ. ඇත්තටම, අපි මිනිහට කන්නලව් කළා: ‘දවස් පහකට නොබී ඉන්න, දවස් පහකට විතරක්’—මිනිහා අර සංදර්ශන පහේ වැයිය යුතුව තිබුණා, පේනවනේ. ‘ඒක ගිවිසුමක්, බැක්මන්, අමතක කරන්න එපා.’ හිතාගන්න යම් කවිකාර හාදයෙක් හාස්‍ය සඟරාවක සෙල්ලමක් දැම්මා ‘අනියත දෙපා’ සහ ‘අහිමිකරණය’ ගැන! අපි අපේ අන්තිම කකුල් වල ගියේ. ඒ වගේම මිනිහා චපලයි, අත්තනෝමතිකයි, කුණුදූවිලි පෙරාගෙන. සම්පූර්ණයෙම්ම අසාමාන්‍ය පුද්ගලයෙක්. ඒත් මිනිහගේ වාදනේ නං කොහොමද...”

සැක්, සිය තුනී වන කේශරය සොලවමින්, නිහඬ ව ඇස් කැරකුවේ ය.

සැක් සහ මම පුවත්පත් ලිපි ඇලවූ, මිනීපෙට්ටියක් තරම් බර ඇල්බමයක් පෙරළා බලන විට, අර අරුමපුදුම පුද්ගලයා ගේ නියම, ලෝපතල—ඒත් අහෝ, කෙලෙස නම් අනිත්‍ය!—ප්‍රසිද්ධිය පටන් ගන්තේ, හරියට ම ඒ කාලයේ, බැක්මන් ට පෙරෝෆ් මැතිණිය මුණගැසුණු මුල් දවස් වල බැව් මම තේරුම් ගතිමි. කවදා ද, කොහේදී ද ඔවුන් පෙම්වතුන් වුණේ, කිසිවෙක් නොදනී. එහෙත් ඇගේ මිතුරිය ගේ නිවසේ සැඳෑ සම්භාෂණයෙන් පසු ඇය බැක්මන් ගේ හැම සංදර්ශනයක ට ම, එය මොන නගරයේ තිබුණත්, සහභාගී වෙන්න පටන් ගත්තා ය. ඇය හැම විට ම, කළු, විවෘත-කර ඇඳුමක් ඇඳගෙන, සෘජු කය, මෘදු කේශකලාපය ඇතුව, පළමු පේළියේ ඉඳ ගත්තා ය. අයෙක් ඇය ට නොණ්ඩි මැඩෝනා යැයි නමක් පටබැන්දේ ය.

බැක්මන්, සතුරෙකුගෙන් හෝ නැතිනම් හුදෙක් වෙහෙසකර දෑත් වලින් පලායන්නා සේ, ශීග්‍ර ව වේදිකාව මත ඇවිදියි. ඔහු, ප්‍රේක්ෂකයින් නොතකමින්, කඩිමුඩියේ පියානෝව වෙත යයි, රවුම් ස්ටූලය උඩින් නැමී, එහි දාරුමය තැටිය, ගණිතානුකූල ව නිර්දෝෂී මට්ටමක් සොයමින්, පරිස්සමින් කරකන්න පටන් ගනියි. මෙය කරන ගමන් ම ඔහු, භාෂා තුනකින් ආසනය ට කන්නලව් කරමින්, මෘදු ව සහ උනන්දුවෙන් කූජනය කරන්න පටන් ගනියි. ඔහු සෑහෙන තරම් වෙලාවක් මෙසේ කුලප්පු වෙමින් ගතකරයි. ඉංග්‍රීසි ප්‍රේක්ෂක හද උණු වුණි, ප්‍රංශයෝ විනෝද වුණෝ, ජර්මානුවෝ පීඩා වුණෝ ය. නිවැරදි මට්ටම සොයාගත් පසු, බැක්මන්, ආසනය ට ආදරබර තට්ටුවක් දී, සිය පෞරාණික පාද වල විලුඹින් පැඩල් සොයමින්, ස්ටූලය මත හරිබරි ගැසෙයි. ඉක්බිති හේ අපිරිසිදු, විශාල ලේන්සුවක් ගෙන, ඉන් සිය අත් පරිස්සමින් පිහදාන ගමන්, දඟකාර සහ බියසුලු බැබලීමකින්, පළමු පේළියේ ආසන පරීක්ෂා කරයි. අන්තිමේ දී හේ සිය අත් සෙමින් යතුරු වෙත ගෙන එයි. නමුත්, එවිට ම, එක ඇසකට යටින් වධවිඳි මාංශපේශියක් නලියයි; ඔහු, සිය දිව නමාගෙන ස්ටූලයෙන් බැස, නැවතත්, මෘදුව කිරිකිරි ගාන තැටිය කරකන්න පටන් ගනියි.

ඇය බැක්මන් ගේ වාදනය අසා ආපසු ගෙදර ආ පළමු දවසේ, සැක් සිතයි, පෙරෝෆ් මැතිණිය, ජනෙල් කවුළුව අසල ඉඳගෙන, ගොම්මං වනතුරු හූල්ලමින්, මදහසකින් යුතුව සිටියා ය. මීට පෙර කවදාවත් ම බැක්මන් ඒතරම් ලස්සනට, ඒතරම් ආවේශයකින් නොවැයූ බව ත්, පසුව, හැම ප්‍රසංගයක් පාසා ම, ඔහු ගේ වාදනය වඩවඩා ලස්සන වූ බව ත්, වඩවඩා උමතු වූ බව ත් සැක් උදක් කියා සිටියි. බැක්මන්, අනුපමේය කෞශල්‍යයකින්, තෞර්යසංවාදයේ ස්වරයන් කැඳවා සම්මත කර ගනියි, විෂම ස්වරසංඝාතයක් විස්මකුරු ස්වාරමාධූර්යයකි’යි දැනෙන සේ ගලපයි, තවද, තම ත්‍රිත්ව ෆියූගයේ තේමාව සමග සෙල්ලම් කරමින්—පූසෙක් මීයෙකු සමග සේ—ආශාවෙන්, ලාලිත්‍යයෙන්, එය ලුහුබඳියි: ඔහු එය ට සිය ග්‍රහණයෙන් මිදෙන්න දුන්නැ’යි අඟවයි, ඉක්බිති, හනික, ප්‍රයෝගකාර ප්‍රමෝදයක ඇවිලීමකින්, යතුරු උඩින් නැමෙමින්, ජයග්‍රාහී ඩැහැගැනීමකින්, ඔහු එය අල්ලා ගනියි. ඉන්පසු, එම නගරයේ තමා ට නියමිත කටයුත්ත අහවර වූ විට, දවස් කීපය ක ට අතුරුදන් වී අඩියක් ගහන්න යයි.

නගරබද මීදුමක් මැද විසකුරු ව දැවෙන අන්ධකාර, අස්ථිර සුරාසැල් හි තැබෑරුම්-ගුල්ලෝ, පෑදුණු තට්ටයක් වටේ ගලන අපිළිවෙල කොණ්ඩයක් සහ තුවාල මෙන් රෝසපාට ඇස් ඇති, කුඩා, මහත-දෙහෙත මිනිසෙක් දකිති, ඔහු හැම විට ම පහසුවෙන්-යා-නොහැකි මුල්ලක් තෝරා ගනියි, නමුත් ඔහු ට පෙත්තං කරන්න යෙදුණු ඕනෑම අයෙකු වෙනුවෙන් මත්පැන් වීදුරුවක් මිලදී ගනියි. වයසක පොඩි පියානෝ සුසර කරන්නෙක්, දිගු කාලයක් තිස්සේ දිරා යමින් සිටියේ, ඔහු සමග කිහිප විටක් ම අඩි ගැසුවේ, ඔහු ඒ පාරේ ම ගිය බව තීරණය කළේ ය, මන්ද, බැක්මන්, බීමතින් වුන් විට, මේසය මත ඇඟිලිවලින් බෙර ගැසුවේ, සියුම්, උස් හඬකින්, බොහොම නිවැරදි “ස” ස්වරයක් ගැයුවේ ය. විටෙක උස කම්මුල් ඇටයක් ඇති කාර්යශූර ගණිකාවක් ඔහු ත් ඇදගෙන ඇගේ නවාතැන ට ගියා ය. විටෙක ඔහු තැබෑරුම් වාදකයා ගේ අතින් වයලීනය උදුරා ගත්තේ, ඒ මත අඩි හැප්පුවේ, ඊට දඬුවම් ලෙස හොඳට ම තඩිබානු ලැබුවේ ය. ඔහු සූදු අන්තුවන්, සේලරුවන්, අණ්ඩවාතයෙන් අකර්මන්‍ය වූ මලල ක්‍රීඩකයින් සමග මිශ්‍ර වූවේ ය, එමෙන් ම ඒ අතර වැඩි සද්දයක් නැති, ආචාරශීලී සොර මුලක් ද විය.

රෑ ගණන් සැක් සහ පෙරෝෆ් මැතිණිය බැක්මන් සොයති. සැක් ඔහු ව හෙව්වේ සංදර්ශනයක් සඳහා ඔහු ව පිළියෙල කරගැනීම ට අවශ්‍ය වූ විට පමණක් බව හැබෑවකි. විටෙක ඔවුහු ඔහු සොයාගත්තෝ ය. තවත් විටෙක, ඉදිමුණු ඇස් ඇති ව, කුණු ගාගෙන, කරවාටිය නැති ව, ඔහු ස්වකැමැත්තෙන් ම පෙරෝෆ් මැතිණිය ගේ නිවසේ ප්‍රාදුර්භූත වූවේ ය; මිහිරි, නිස්කලංක කාන්තාව ඔහු නිදි කරවා, දවස් දෙකතුනක් ඉක්ම ගිය පසුයි, බැක්මන් හමු වී ඇති බව සැක් ට දුරකතනයෙන් අමතා කියන්නේ.

ඔහු අද්භූත කුහුල්බවක සහ ඇට්ටර කොල්ලෙකු ගේ දඟකාරබවක  සංයෝජනයක් විය. ඔහු පෙරෝෆ් මැතිණිය ට කතා කළේ ම නැති තරම් ය. ඇය ඔහු ට තරවටු කළ විට හෝ ඔහු ගේ අතින් අල්ලා ගැනීම ට හැදූ විට, ඔහු සිය අත ආපහු උදුරාගත්තේ, හුදු ස්පර්ශය පවා ඔහු ට දරාගත නොහැකි වේදනාවක් දුන්නා සේ, කර්කශ හඬින් අඬමින් ඇගේ ඇඟිලි වලට පහර දෙයි, ඉක්බිති පොරෝනය යට ට රිංගාගෙන බොහෝ වෙලාවක් ඉකිගසයි. සැක් පැමිණ දැන් ලන්ඩනය ට හෝ රෝමය ට යන්න වෙලාව’යි කියා බැක්මන් ව කැඳවාගෙන යයි.

ඔවුන් ගේ පුදුමාකාර සම්බන්ධය අවුරුදු තුනක් පැවතුණි. යම්තරමකින් නැවත පණගැන්වූ බැක්මන් ප්‍රේක්ෂකයින් ට පිළිගැන්වූ විට, පෙරෝෆ් මැතිණිය අවිකල්පයෙන් ම පළමු පේළියේ ඉඳගෙන සිටියි. දීර්ඝ සංචාර වලදී ඔවුහු යාබද කාමර වල නවතිති. මේ කාලය තුළ දී පෙරෝෆ් මැතිණිය කිහිප වරක් ඇගේ සැමියා දුටුවා ය. ඔහු, කිවමනා නොවේ, අන් සැවොම සේ ම, ඇගේ ප්‍රමුදිත හා භක්තිමත් ආශාව ගැන දැන වුන්ණේ ය, නමුත් ඊට අත නොපෙව්වේ, තමා ගේ ජීවිතය ජීවත් වුණේ ය.

“බැක්මන් ඇගේ ජීවිතේ අපායක් කළා,” සැක් දිගින් දිගට කීවේ ය. “තේරුම්ගන්න බෑ ඈට ඔහුට ආදරේ කරන්න පුළුවන් වුණේ කොහොමද කියලා. ගෑනු හදවතේ අබිරහස! එකපාරක්, ඔවුන් දෙදෙනා වෙන ගෙදරක එකට ඉන්දැද්දී, මම මගේ ඇස් දෙකෙම්ම දැක්කා, මාස්ටර් එකපාරටම මිනිහගේ දත් ඈ වෙත විලිස්සන්න පටන් ගත්තා, හරියට වඳුරෙක් වගේ, ඔයා දන්නවාද ඇයි කියලා? ඈට ඔහුගේ කරපටිය කෙලින් කරන්න ඕන වුණ නිසා. ඒත් ඒ දවස් වල මිනිහගේ වාදනේ ප්‍රතිභාවක් තිබුණා. මිනිහා මන්ද්‍ර “ම” සහ තවත් සංකීර්ණ ෆියූග කීපයකින් කරපු සංධ්වනිය ඔය කාලෙට අයිතියි. කවුරුවත් දැක්කේ නෑ මිනිහා ඒවා ලියනවා. වඩාත්ම සිත්ගන්නේ ඊනියා ස්වර්ණමය ෆියූග් එක. ඔබ අහලා තියෙනවාද ඒක? ඒකෙ තේමාත්මක සංවර්ධනය සම්පූර්ණයෙම්ම අලුත්. ඒත් මම ඔබට කිය කියා හිටියේ මිනිහගේ හදිසි කල්පනායි, මිනිහගේ වැඩිවෙමින් තිබුණු පිස්සුවයි ගැන. හරි, මෙන්න මෙහෙමයි ඒක වුණේ. අවුරුදු තුනක් ගෙවුණා, ඊට පස්සේ, එක රෑක මිනිහා වාදනය කරමින් හිටියා මියුනික් වල...”

සැක් සිය කතාවේ අවසානය ට ළඟා වෙත් ම, ඔහු, වඩා ශෝකීව සහ වඩා සිත්ගන්නා ලෙස සිය දෑස් පටු කළේ ය.

පෙනෙන ලෙස ට, මියුනික් වෙත පැමිණි රාත්‍රියේ, බැක්මන්, ඔහු පෙරෝෆ් මැතිණිය සමග නැවතී ඉන්න පුරුදු ව සිටි හෝටලයෙන් පැනගොස් තිබුණි. සංදර්ශනය ට තව දින තුනක් පමණි ඉතුරු ව තිබුණේ, ඉතිං එහෙයින් සැක් ගිනි පත්තු වී සිටියේ ය. බැක්මන් ව සොයාගත නොහැකි විය. එය ශරත් සමයේ, මහවැසි ඇදහැළුණු පසුභාගය වී, පෙරෝෆ් මැතිණිය හෙම්බිරිස්සාව වැලඳී ඇඳ ට වුණා ය. සැක්, රහස් පරීක්ෂකයින් දෙන්නෙකු ත් සමග, දිගට ම තැබෑරුම් පරීක්ෂා කරන්න වුණේ ය.

සංදර්ශනය දවසේ පොලිසිය, බැක්මන් හමුවී ඇති බව දුරකථන ඇමතුමකින් දැනුම් දුන්නේ ය. ඔවුහු ඔහු රාත්‍රියේ පාරෙන් ඇහිඳගෙන තිබුණෝ, ඔහු දුම්රියපොළේ හොඳ නින්දක් නිදාගෙන ඉඳ තිබුණි. වදනක් නොදොඩා සැක් බැක්මන් ව පොලිස්ථානයේ සිට රංගශාලාව ට පදවාගෙන ගියේ, භාන්ඩයක් සේ ඔහු ව සිය සහායකයින් ට පැවරුවේ, බැක්මන් ගේ කබාය ගන්න හෝටලය ට ගියේ ය. ඔහු, දොර තුළින්, සිදුවූවේ කුමක්දැ’යි පෙරෝෆ් මැතිණිය ට කීවේ ය. ඉක්බිති හේ ආපසු රංගශාලාව ට ආවේ ය.

බැක්මන්, ඔහු ගේ කළු ලොම් තොප්පිය ඇහිබැම තෙක් පහළ ට ඇද ඇඳගෙන, දුක්මුසු ව එක ඇඟිල්ලකින් මේසය ට තට්ටු කරමින්, නේපත්‍යාගාරය තුළ ඉඳගෙන සිටියේ ය. ඔහු වටේ ට ම මිනිස්සු කසුකුසු ගෑවෝය, කුලප්පු වුණෝ ය. හෝරාව ක ට ඉක්බිති සෙනඟ විශාල ශාලාව තුළ අසුන්ගන්න පටන් ගත්තෝ ය. ශ්වේත වර්ණ, දීප්තිමත් ව ආලෝක කළ වේදිකාව මූර්තිමය ඕර්ගල නළ වලින් දෙපසින් ම විභූෂිත ව, දිදුලන කළු පියානෝව සිය තටුව උඩ ට විහිදාගෙන, එහි නිහතමානී ස්ටූල බිම්මල—සැවොම, උදාර අලසකමකින්, වැඩිවෙලාවක් යන්න පෙර පියානෝ හඬ ක චණ්ඩමාරුතයකින්, වේදිකාව සහ අතිවිශාල ශාලාව, එතුළ සෙලවුණු කාන්තා උරහිස් සහ දිලිසුණු පිරිමි තට්ට ඉස්මුදුන්, පුරවනු ඇති මෘදු අත් ඇති මිනිසෙකු බලාපොරොත්තුවෙන් බලාසිටියේ ය.

දැන් බැක්මන් වේදිකාව මත හැල්මේ පැමිණ සිටියි. සුසංහිත කූටයක් සේ නැගුණු, විසිරුණු, මියැදෙන අත්පොලසන් ව කඩා වැටුණු පිළිගැනීමේ ගිගුරුම ට අවධානය නොදක්වමින් ඔහු, කෑදරව කූජනය කරමින්, ස්ටූලයේ තැටිය කරකන්න පටන් ගත්තේ, ඉක්බිති එය ට තට්ටුවක් දමා, පියානෝව ළඟ ඉඳ ගත්තේ ය. තම අත් පිහදාමින්, කුලෑටි හිනාවක් ඇතුව පළමු පේළිය වෙත බැල්මක් හෙළුවේ ය. හිටිගමන් ඔහු ගේ හිනාව අතුරුදන් වුණා, බැක්මන් විලිස්සුවේ ය. ලේන්සුව බිම වැටුණි. ඔහු ගේ සාවධාන බැල්ම ආයෙම මුහුණු දිගේ ලිස්සා ගියේ—මැද තිබුණු හිස් ආසනය මත, එක විදිහකට, ඇනහිටුණි. බැක්මන් පියානෝ පියන වේගයෙන් වැසුවේ ය, නැගිට්ටේ ය, වේදිකාවේ අද්දර ට ම ඇවිද්දේ ය, ඉක්බිති, සිය ඇස් කරකමින්, සිය නැමුණු අත් බැලේ නළඟනක් සේ ඔසවමින්, විසුළු නැටුම් පියවර දෙකතුනක් ඉදිරිපත් කළේ ය. ප්‍රේක්ෂකයින් ගල් ගැසුණි. පිටිපස ආසන දෙසින් සිනහවක් පිපුරුණි. බැක්මන් නැවතුණේ ය, කිසිවෙකු ට නෑසුණු යමක් මතුළේ ය, ඉක්බිති මුළු ශාලාව ට ම අසභ්‍ය හස්ත මුද්‍රාවක් පෙන්නුවේ ය.

“මේ ඔක්කොම වුණේ එක පාරටම,” සැක් ගේ ආඛ්‍යානය කියැවුණි, “ඉතිං මට වෙලාවට එතැනට යාගන්න බැරි වුනා. මට ඔහු හම්බුනා අර ෆිග් එක—ෆියූග් එක වෙනුව ට—ට පස්සේ ඔහු වේදිකාවෙන් නික්මෙනකොට. ‘කොහෙද බැක්මන් යන්නේ?’ මිනිහා පරුෂ වචනයක් කියලා නේපත්‍යශාලාවට අතුරුදන් වුණා.”

ඉන්පසු සැක්, උදහසේ සහ විනෝදයේ කුණාටුව ක ට මුහුණ දෙමින්, වේදිකාව ට ගොඩ වුණේ ය. හේ අතක් එසැවුවේ, නිශ්ශබ්දතාව ලබාගන්න සමත් වුණේ, සංදර්ශනය පැවැත්වෙනු ඇති බව ට එකහෙළා පොරොන්දු වුණේ ය. නේපත්‍යශාලාව ට පැමිණි ඔහු ට, කිසිත් නොවුනා සේ, මුද්‍රණය කළ වැඩසටහන තොල් මතුරමින් කියවන බැක්මන් හමුවිය.

සැක් එහි සිටි පිරිස දෙස, අරුත්බර ව අහිබැමක් ඔසවමින් බැල්මක් හෙළුවේ, පෙරෝෆ් මැතිණිය අමතන්න දුරකථනය වෙත කඩිමුඩියේ ගියේ ය. බොහෝ වෙලාවක් යනතුරු ඔහු ට උත්තරයක් ගත නොහැකි විය; අන්තිමේ දී යමක් ටීක් ගෑවේ, ඔහු ට ඇගේ බෙලහීන හඬ ඇසුණි.

“මේ මොහොතේම මෙහෙ එන්න,” සැක්, සිය අතේ පැත්තකින් දුරකථන නාමාවලි පොත ට ගසමින්, දෙඩෙව්වේ ය. “බැක්මන් ඔබ නැතුව වාදනය කරන් නෑ. මේක මහාම ලෝකාපවාදයක්! සෙනඟ පටන් අරන්—මොකද්ද?—මොකද්ද කිව්වේ?—ඔව්, ඔව්, මං ඔබට දිගින් දිගටම කියන්නේ මනුස්සයා බෑ කියනවා. හෙලෝ? ඕං ඉඳකින්! මාව විසන්ධි කරලා...”

පෙරෝෆ් මැතිණිය තවත් අසාධ්‍යව සිටියා ය. එදින ඈ බැලීමට දෙවරක් පැමිණි දොස්තර, වීදුරු නලය තුළ රතු ඉනිමග දිගේ උඩට ම නැංග රසදිය දෙස ත්‍රාසයෙන් බලා තිබුණි. ඇමතුම විසන්ධි කරන ගමන්—දුරකථනය ඇඳ අසල තිබුණි—සමහරවිට ඇය සතුටින් මදහසක් පෑවා විය හැක. ඇය, තම පාද මත අස්ථිරව සැලෙමින්, ඇඳුම් අඳින්න පටන් ගත්තා ය. දරාගත නොහැකි වේදනාවක් ඇගේ පපුව ට අනිමින් තිබුණි. ඒ නමුත් උණ රෝගයේ මීදුම සහ ගුමුගුමුව තුළින් සතුට ඈ ට අඬගැසුවේ ය. යම් හේතුවක ට මම සිත්හි මවාගමි—ඇය ඇගේ දිග මේස් උඩ ට අදින විට එහි සේද ඇගේ සීතල පාද වල නියපොතු වල දිගින් දිගට ම පැටලුණි. ඇය හැකි තරම් හොඳට කොණ්ඩය පිළියෙළ කරගත්තා, දුඹුරු ලොම් කබායෙන් සිය සිරුර දවටාගත්තා, සැරයටිය අතේ, පිටතට පියමැන්නා ය. එහි දී කුලී රියක් කැඳවන්න’යි ඇය දොරටුපාලයා ට කීවා ය. කාලවර්ණ පදික වේදිකාව දිස්න දුන්නේ ය. කාරයේ දොරටුවේ හැඬලය අයිස් මෙන් සීතල මෙන්ම තෙතබරි ද විය. ගමන අතරතුර දිගට ම අර අපැහැදිලි, ප්‍රීතිමත් මදහස ඇගේ දෙතොලේ තියෙන්න ඇත, රථයේ හඬ සහ රෝද වල සරබර හඬ ඇගේ කම්මුලේ උණුහුම් ගුමුගුමුව සමග මුහු විය. රංගන ශාලාව ට ළඟා වූ විට මහා සෙනඟක් පාර ට පෙරළෙන ගමන් කෝපගත් කුඩ දිගහරිනු ඇය දුටුවා ය. මහා ජන ගඟ තුළ එහා මෙහා විසිවුණු ඈ වැටෙන්න ම වාගේ ගියා, නමුත් ඒ අතරින් රිංගා යන්න සමත් වූවා ය. නේපත්‍යශාලාව තුළ, සැක්, ඔහු ගේ වම් කම්මුලේ එල්ලී, දැන් දකුණු කම්මුලේ එල්ලී, එහා මෙහා ඇවිදිමින් සිටියේ ය.

“මම ප්‍රකෝප වෙලා හිටියේ!” ඔහු මට කීවේ ය. “මම ටෙලිෆෝන් එකත් එක්ක ඔට්ටු වෙන අතරේ මාස්ටර් පැනලා ගියා. මිනිහා කිව්වා වැසිකිලියට යනවා කියලා, ඒ කරලා ලිස්සලා ගියා. පෙරෝෆ් නෝනා ආවම මම ඇය වෙත කඩා පැන්නා—ඇයි ඇය රංගශාලාවේ ඉඳගෙන නොහිටියේ? ඔබට තේරෙනවා නේ, මම ඇගේ රෝගී තත්ත්වය ගැන හිතුවෙම නෑ. ඇය මගෙන් ඇහුවා ‘එහෙනං ඔහු දැන් හෝටලේ ඇති දැන්? එහෙනං අපි දෙන්නා එනගමන් එකිනෙකා පහුකරලා ගියා?’ මම හොඳටම කුපිත වෙලා හිටියේ, කෑගහමින්, ‘මොන ඉලව් හෝටල්ද—මිනිහා ඇති කොහෙහරි බාර් එකක! බාර් එකක! බාර් එකක!’ පස්සේ මම දමලා ගහලා දුවලා ගියා. ටිකට් විකුණන හාදයාව බේරගන්න.”

පෙරෝෆ් මැතිණිය, වෙව්ලමින් සහ හිනාවෙමින්, බැක්මන් හොයන්න ගියා ය. ඇය ආසන්න වශයෙන් ඔහු කොහිදැයි දැන සිටියා, අන්න එහෙටයි, අර අඳුරු, බියදනවන පෙදෙසටයි, මවිත වූ රියැදුරෙක් ඈ ගෙන ගියේ. ඇය ඒ පාර ට, පෙර දින, සැක් ට අනුව, බැක්මන්ව සොයාගෙන තිබූ පාර ට ගිය විට, ඈ කුලී රිය පිටත් කළා, සිය සැරයටිය මත බර වෙමින්, කළුපාට වැස්සක ඇද වුණු ධාරා යටින්, අසම පදිකවේදිකාව මත ඇවිදින්න වුණා ය. ඇය හැම බාර් එකක ට ම ඇතුල් වුණා ය. කර්කශ සංගීත පිපිරුම් ඈ බිහිරි කළා, පිරිමි ගරුසරු නැතුව ඈ දෙස බැලුවෝ ය. ඇය දුම් ගඳ ඇති, කැරකෙන, වෛවාරන්න තැබෑරුම් අවට බැල්මක් හෙලා කසතලන රාත්‍රිය වෙත ආපසු යනු ඇත. තමා නොකඩවා එකම තැබෑරුම ට ඇතුල් වන බව ඈ ට ඉක්මනින් ම පෙනෙන්න වුණා, බලවත් වේදනා දෙන දුර්වලබවක් ඇගේ උරිස මත පතිත විය. ඇය, නොණ්ඩි ගසමින්, නෑසෙන තරම් කෙඳිරිලි පිට කරමින්, ඇගේ සැරයටියේ නීලමණී මිට සීතල අතකින් අල්ලාගෙන ඇවිද්දා ය. බොහෝ වෙලාවක් ඈ දෙස ඇහැ ගහගෙන සිටි පොලිස් නිලධාරියෙක් මන්දගාමී, වෘත්තීයමය පියවරින් ඈ වෙත පැමිණ ඇගේ ලිපිනය විමසුවේ, ඉක්බිති, දැඩිව සහ ආචාරසම්පන්නව ඈ රාත්‍රී සේවා අශ්වකරත්තයක් වෙත කැඳවාගෙන ගියේ ය. චිරිචිරි ගාන, අපුල ගඳැ’ති අශ්වකරත්තය තුළ ඈ සිහි විසඥ වුණා, ඇය හෝටලය වෙත පැමිණි විට, කරත්තයේ දොර විවරව තිබුණා, ජලරෝධ රෙදි කබායක් තුළ සිටි රියැදුරා සිය වේවැලේ මිටින් ඇගේ උරහිස ට අනිමින් සිටියේ ය. හෝටලයේ උණුසුම් බරාදය ට ඇතුල් වූ පසු ඈ සියල්ල කෙරේ පරිපූර්ණ උදාසීන හැඟීමකින් මැඩී සිටියා ය. ඇය දොර තල්ලු කර ඇර ඇතුළ ට ගියා ය. බැක්මන්, රාත්‍රී ඇඳුම ඇඳගෙන, දිග පොරෝනය ඔහු ගේ උරිස උඩින් ඇදගෙන, ඇගේ ඇඳ මත ඉඳගෙන සිටියේ ය. ඔහු ඇඟිලි දෙකකින් කිරිගරුඬ මේසය මත බෙර ගහමින්, සහ ඒ ගමන් අනිත් අතින් මැකිය නොහැකි පැන්සලකින් සංගීත කොළයක් මත තිත් අඳිමින් සිටියේ ය. හේ කොතරම් තදින් එහි නිමග්න ව සිටියේ ද යත් දොර ඇරෙනවා නොදුටුවේ ය. ඇය මෘදු, වැළපුමක්-සමාන “ආහ්” හඬක් කෙඳිරුවා ය. බැක්මන් තිගැස්සුණි. පොරෝනය ඔහු ගේ උරහිසෙන් ලිස්සා යන්න පටන් ගත්තේ ය.

පෙරෝෆ් මැතිණිය ගේ ජීවිතයේ එක ම ප්‍රීතිමත් රාත්‍රිය මෙය වී යැයි මම සිතමි. මේ දෙදෙනා, වික්ෂිප්ත සංගීතඥයා සහ මියැදෙන කාන්තාව, ඒ රාත්‍රියේ දී ශ්‍රේෂ්ඨතම කවියන් සිහිනෙනුත් නොසිතූ වචන සොයාගත්තැ’යි මම සිතමි. කුපිත වූ සැක් පසුදා පාන්දර හෝටලය ට එන විට, ප්‍රීතියෙන් කුල්මත් බැක්මන්, දිග පොරෝනාව ට යටින් පුළුල් ඇඳේ සිහි විසඥව වැතිර සිටින කාන්තාව සිතින් විමසමින්, නිශ්ශබ්ද සිනාවක් ඇතිව සිටියේ ය. බැක්මන් තම ප්‍රියාව ගේ දැවෙන මුහුණ දෙස බලාගෙන, ඇගේ අතරින් පතර සිදුවන හුස්ම වැටීම අසා සිටින ගමන් සිතුවේ කුමක්දැ’යි කිසිවෙකුට ත් දැනගත හැකි නොවී; සමහරවිට ඔහු ඔහුගේම පන්නය ට ඇගේ සිරුරේ කැළඹීම, මාරාන්තික රෝගය ක චංචල බව සහ ගින්න—එහි අව ම අදහස වත් ඔහු ගේ මනැස ට ඇතුළු වුණේ නොවේ—අර්ථදැක්වුවා විය හැක. සැක් දොස්තර කැඳවූවේ ය. බැක්මන් මුලින් ම ඔවුන් දෙස, බයාදු මදහසක් ඇතිව, අවිශ්වාසයෙන් බැලුවේ ය; ඉක්බිති හේ දොස්තර ගේ උරහිසෙන් වැරෙන් අල්ලාගත්තේ, ආපසු දිව්වේ, අතින් නළල ට ගසාගත්තේ, එහා ට මෙහා ට පනිමින් දත්මිටි කන්න පටන් ගත්තේ ය. ඇය පියවි සිහිය නොලබා ම, එදින ම මිය ගියා ය. ප්‍රීතිමත් බවේ අභිනය ඇගේ මුවින් ඉවත් නොවුණි. සැක්, මේසය මත තිබී, පොඩිකළ සංගීත කොළයක් සොයාගත්තේ, නමුත් එහි විසිරුණු ජම්බූල වර්ණ සංගීත තිත් කියවා තේරුම් ගන්න කිසිවෙකුටත් නොහැකි විය.

“මම මිනිහව වහාම ඉවත් කරගත්තා,” සැක් ඇදුණේ ය. “මට බය හිතුනා ඇගේ සැමියා ආවාම මොනවා වෙයිද කියලා, ඔබට තේරෙනවා නේ. අසරණ බැක්මන් පරඬැලක් වගේ දුර්වල වෙලා, මිනිහගේ ඇඟිලි වලින් කන් දෙකේ ඇබ ගහගනිමින් හිටියේ. මිනිහා කෑගැහුවා කවුරුහරි මිනිහව කිතිකැවුවා වගේ, “නවත්තපං ඒ සද්ද! ඇති, ඇති සංගීතෙ!” මං දන්නෑ මිනිහට එච්චර කම්පනයක් දුන්නේ මොකද්ද කියලා: ඔබෙයි මගෙයි කන්දෙක අතරේ, ඔහු කවදාවත්ම අර අවාසනාවන්ත කාන්තාවට ආදරේ කළේ නෑ. ඒ කොයිහැටි වෙතත්, ඈ තමයි ඔහුගේ විනාසෙ. අවමගුලට පස්සේ බැක්මන් සලකුණක් නොතියාම අතුරුදන් වුණා. ඔබට තාමත් මිනිහගේ නම හොයාගන්න පුළුවන් පියානෝ-වාදක ආයතන දැන්වීම් වල, ඒත්, සමස්ථයක් විදිහට කිව්වොත්, මිනිහව අමතක වෙලා ගිහින්. අවුරුදු හයකට පස්සෙයි දෛවය අපව ආයේ මුණගැස්සුවේ. මොහොතකට විතරයි. මම ස්විට්සර්ලන්තයේ පුංචි දුම්රියපොළක කෝච්චිය එනකං බලා හිටියා. ඒක තේජාන්විත හැන්දෑවක්, මට මතකයි. මම තනියම නෙවේ හිටියේ. ඔව්, කාන්තාවක්—ඒත් ඒක වෙනම ඔපෙරාවක්. ඔන්න එතකොට, මොනවද දන්නේ, මට පේනවා ලිහිල් කළු ඇඳුමකුයි තොප්පියකුයි ඇඳපු කොට මනුස්සයෙක් වටේ පොඩි සෙනඟක් එකතු වෙලා ඉන්නවා. මිනිහා පාලනය කරන්න බැරි විදිහට ඉකිගහගහ සංගීත පෙට්ටියක් ඇතුළට කාසියක් ඔබමින් හිටියේ. මිනිහා කාසිය ඇතුළට දානවා, හීනි ස්වරතාලය අහනවා, ඉකිගහනවා. එතකොට මොකද්ද එකක් කැඩුනා. කාසිය හිර වුනා. මිනිහා පෙට්ටිය හොල්ලන්න පටන් ගත්තා, තව සද්දෙන් වැලපුනා, වැඩේ අතෑරියා, ගියා යන්න. මම එකපාරටම මිනිහව අඳුනාගත්තා, ඒත්, ඔබට තේරෙනවා නේ, මම තනියම නෙවේ හිටියේ, මම කාන්තාවක් එක්ක හිටියේ, වටපිට මිනිස්සුත් හිටියා කට ඇරගෙන වගේ බලාගෙන. මම ගිහින් මෙහෙම කියන එක නුහුරු වෙන්න තිබුනා: ආ කොහොමද, බැක්මන්?”

රාජ්‍ය ලිපිකරුවෙකු ගේ මරණය

රාජ්‍ය ලිපිකරුවෙකු ගේ මරණය
ඇන්ටන් චෙකොෆ්

එක්තරා කදිම හැන්දෑව ක, ඊ ට නොදෙවෙනි තරම් කදිම රාජ්‍ය ලිපිකරුවෙක්, නමින් ඉවාන් දිමිත්‍රිච් චර්ෆියකොෆ්, සිය ඔපෙරා දෙනෙතිය ‘කෝන්විල් හි සීනුහඬ’ දෙස අයාගෙන, දෙවැනි පෙළ ආසනයක ඉඳගෙන වුන්නේ ය. ඔහුට තමා ආනන්දයේ හිනිපෙත්තේ ඉන්නවා යැයි හැඟුණි. ඒත් එක්වරම... අපි නිතරම කතාන්දර වල මේ “ඒත් එක්වරම” සමග මුණ ගැසෙමු. ලේඛකයින් නිවැරදිය: ජීවිතය පුදුම වලින් පිරී ඇත! ඒත් එක්වරම ඔහුගේ මුහුණ උඩට ඇකිලුණි, ඔහුගේ ඇස් අතුරුදන් වුණි, ඔහුගේ හුස්ම හිරවුණි... ඔහු තම ඔපෙරා දෙනෙතිය දෑසින් ඉවතට ගත්තේ, ඉදිරියට නැමුණේ... “හාච්චීස්!!” ඔබ දකිනා පරිදි ඔහු කිවිසියේ ය. අයෙක් කොතැනක වුව කිවිසීම ගැරහිය යුතු දෙයක් නොවේ. පිටිසර ගම්මු කිවිසිති, පොලිස් සුපිරින්ටැන්ඩන්ට් ද එසේමැයි, එමෙන්ම ඉඳහිට පෙරෙවි මන්ත්‍රීහු ද කිවිසිති. හැම මිනිහා ම කිවිසියි. චර්ෆියකොෆ් කිසිසේත්ම කලබල වුණේ නොවේ, ඔහු ලේන්සුවෙන් සිය මුව පිසදැමුවේ ය, ඉන්පසු ආචාරශීලී මිනිසෙක් ලෙස, සිය කිවිසුමෙන් කිසිවෙකුට හෝ බාධා වී ඇත්දැයි වටපිට බැලුවේ ය. නමුත් මෙවිට හේ කලබලයෙන් යටපත් වී ගියේ ය. තමා ඉදිරියෙන් පළමු පෙළ අසුනක ඉඳගෙන සිටි වයසක මහත්මයෙක්, මුවින් යමක් මතුරමින්, සිය අත්වැසුමින් සිය තට්ට හිස සහ ගෙල පිසදමනු හේ දුටුවේ ය. මේ වයසක මහත්මයා, පරිවහන දෙපාර්තමේන්තුවේ සේවය කරන මහජන ජෙනරාල් තැන්පත්, බ්‍රිශලොෆ් යැයි චර්ෆියකොෆ් හඳුනා ගත්තේ ය.

“මං මනුස්සයාව නෑව්වා,” චර්ෆියකොෆ් සිතුවේ ය, “මනුස්සයා මගේ දෙපාර්තමේන්තුවේ ලොක්කා නෙවෙයි, ඒත් මේක හොඳ නෑ. මං සමාව ගන්නෝන.”

චර්ෆියකොෆ් කැස්සේ ය, සිය සරුවාන්ගයම ඉදිරියට නැමුවේ ය, ජෙනරාල් ගේ කනට කොඳුළේ ය.

“සමාවෙන්න, මැතිතුමණි, මම අත්වැරදීමකින් ඔබතුමාව නෑව්වා...”

“කමක් නෑ, කමක් නෑ.”

“දෙයියන්ගෙ නාමෙට මට සමාවෙන්න, මං... මං හිතලා කළා නෙවේ.”

“අපොයි, කරුණාකරලා වාඩිවෙන්න! මට මේක අහන්න දෙන්න.”

චර්ෆියකොෆ් ලැජ්ජාවට පත් වුණේ ය, තකතීරු මදහසක් නැගූ හෙතෙමේ වේදිකාව දෙස බලා ගත්තේය. ඔහු ඒ දෙස අයාගෙන වුන්න ද පෙර මෙන් ප්‍රමෝදයක් නොහැඟුණි. හේ නොසන්සුන්කමින් කරදර වන්නට පටන් ගත්තේ ය. විවේක කාලයේ දී බ්‍රිශලොෆ් වෙත ගිය හෙතෙමේ, ඔහු පසෙකින් ඇවිද්දේ, සිය කුලෑටි බව මැඩපවත්වාගෙන, මතුළේ ය:

“මං ඔබතුමාව නෑව්වා, මැතිතුමණි, මට සමාවෙන්න... පේනවනේ... මං එහෙම කළේ...”

“අපොයි, ඔය ඇති... මට ඒක අමතකයි, ඒත් ඔහේ ඒක ගැනම කියවනවා,” ජෙනරාල් සිය යටි තොල නොයිවසිල්ලෙන් හසුරුවමින් කීවේ ය.

“උන්දැට අමතකයිලු, ඒත් උන්දැගෙ ඇස් දෙකේ යකෙක් වගේ බැල්මක් තියෙනවා,” චර්ෆියකොෆ්, ජෙනරාල් දෙස සැකයෙන් බලමින් සිතුවේ ය. “මිනිහට කතාකරන්නත් ඕනකමක් නෑ. මං උන්දැට පැහැදිලි කරලා දෙන්නෝන... මං හිතාමතා කළේ නෑ කියලා. මිනිහා දැන්නං එහෙම හිතන් නෑ, ඒත් පස්සෙ එහෙම හිතයි!”

ගෙදර ගිය චර්ෆියකොෆ් සිය බිරිඳට තමා හොඳ සිරිත් කඩ කළ අයුරු ගැන කීවේ ය. තම බිරිඳ මේ සිද්ධිය ගැන වැදගැම්මකට නැති අදහසක් දරති’යි ඔහුට සිතුණි; ඈ මදක් බියපත්ව සිටියා, නමුත් බ්‍රිශලොෆ් වෙනත් දෙපාර්තමේන්තුවක අයෙකු යැයි දැනගත් විට ඇය සැනසුණා ය.

“ඒත් ඔයා ගිහින් සමාව ගත්තොත් නේද හොඳ,” ඈ කීවා ය, “නැත්තං මනුස්සයා හිතයි ඔයා තැනකට ගිහින් හැසිරෙන්න දන්නෑ කියලා.”

“අන්න ඒක තමයි! මං සමාව ගත්තා, ඒත් මිනිහා ඒක ටිකක් අමුතු විදිහටයි බාරගත්තේ... මිනිහා තේරුමක් ඇති වචනයක් කිව්වේ නෑ. හරියට කතාකරන්න වෙලාවක්-පාඩුවක් තිබ්බෙත් නෑ.”

පසුදින අලුත් ම නිල ඇඳුමක් ඇඳගත් හේ, කොණ්ඩෙත් කපාගෙන, කාරණය පැහැදිලි කිරීම සඳහා බ්‍රිශලොෆ් වෙත ගියේ ය: ජෙනරාල් ගේ පිළිගැනීමේ කාමරය ට ගිය හේ අයදුම්කරුවන් කිහිප දෙනෙකුත්, ඒ අතර, ඔවුන් සම්මුඛ පරීක්ෂණයට බඳුන් කරමින්, ජෙනරාලුත් ඉන්නවා දැකගත්තේය. අයදුම්කරුවන් කීප දෙනෙකුගෙන් ප්‍රශ්න කළ ජෙනරාල් සිය හිස එසවූයේ, චර්ෆියකොෆ් දෙස බැලුවේ ය.

“ඊයේ ආර්කේඩියා එකේදී, ඔබතුමාට මතක නං, මැතිතුමණි,” ඔහු පටන් ගත්තේය, “මං හචිමක් ඇරියා... අත්වැරදීමකින් නෑව්වා... මැති...”

“මොන විකාරයක්ද... ඒක ඒ හැටි දෙයක් නෙවෙයි! මගෙන් ඔබතුමාට මොනාද කෙරෙන්න ඕන.” ජෙනරාල් ඊළඟ අයදුම්කරු අමතමින් කීවේ ය.

“මිනිහා කතාකරන් නෑ,” චර්ෆියකොෆ්, සුදුමැලි වෙමින් සිතුවේ ය; “ඒ කියන්නේ මිනිහා තරහින් ඉන්නේ... බෑ, මේක මෙහෙම දාලා යන්න බෑ... මං මිනිහට පැහැදිලි කරලා දෙන්නං.”

ජෙනරාල් අන්තිම අයදුම්කරු සමග සාකච්චා කිරීම අහවර කර, සිය නිවසේ අභ්‍යන්තරය දෙසට හැරෙන විට, ඔහු දෙසට පියවරක් තැබූ චර්ෆියකොෆ් මෙසේ මතුළේ ය.

“මැතිතුමණි! මං ඔබතුමාට කරදරයක් වෙනවා නං, ඒ කණගාටුවෙනුයි!... ඔබතුමා කාරුණිකව මාව විශ්වාස කරනවා නං, ඒක මං හිතාමතා කරපු දෙයක් නෙවේ.”

ජෙනරාල් කඳුළු සහිත මූණක් පෑවේ ය, අත වැනුවේ ය. “ඇයි මහත්මයා මාව විහිළුවකට ගන්නේ,” හේ තමාට පිටුපසින් දොර වසා දමමින් කීවේ ය.

“කොහෙද විහිළුවට ගන්නෙ මේකේ?” චර්ෆියකොෆ් සිතුවේ ය. “එහෙම ජාතියෙ දෙයක් මේකෙ නෑ! මිනිහා ජෙනරාල්, ඒත් මිනිහට තේරුම් ගන්න බෑ. ඒක එහෙම නං ආයෙම නං මං ඔය තක්කඩියාගෙන් සමාව ගන්න යන්නෑ! යකාට ගියදෙන් ඕකා. මං ලියුමක් ලියනවා මිනිහට, ඒත් මං යන්නෙ නං නෑ ආයෙම. දෙයියම්පල්ලා, මං නං යන්නෑ.”

චර්ෆියකොෆ් ගෙදර එන ගමන් එහෙම සිතුවේ ය; ඔහු ජෙනරාල් ට ලියුමක් ලීවේ නැත, හේ කල්පනා කළේ, කල්පනා කළේ, නමුත් ලියුම ට වචන ගලපන්න ට අපොහොසත් වූවේ ය. ඔහුට පසුදා පෞද්ගලිකව ම පැහැදිලි කිරීමට යාමට සිදුවිය.

“මං මැතිතුමාට බාධා කරන්න ආවා ඊයේ.” ඔහු, ජෙනරාල් සිය විචාරාත්මක ඇස් ඔහු දෙසට එසැවූ විට, මතුළේ ය, “ඔබතුමා කිව්වත් වගේ ඔබතුමාව විහිළුවකට ගන්න නෙවේ. මං එදා හචිමක් යවලා ඔබතුමාව නෑව්ව එකට සමාවයි ගත්තේ... මං හීනෙකින්වත් ඔබතුමාව විහිළුවට ගන්න හිතුවෙ නෑ. මං ඔබතුමාව විහිළුවකට ගත්තා නං හෙම, අපි මේ දේවල් විහිළුවට ගන්න තිබා ගත්තොත් හෙම, එතකොට මිනිස්සුන්ට ගෞරවයක් නැති වෙනවා, එහෙනං...”

“පල යන්ඩ!” ජෙනරාල් දම්පාට වෙමින්, සියොලඟ වෙවුලමින් කෑගෑවේ ය.

“මොකක්?” චර්ෆියකොෆ් බියෙන් හිරිවැටුණු කෙඳිරීමකින් ඇසුවේ ය.

“පල යන්ඩ!” ජෙනරාල් අඩිහප්පමින් යළි කීවේ ය.

චර්ෆියකොෆ් ගේ කුස තුළ යමක් කඩාවැටෙනවා පෙනුනි. කිසිත් නොදකිමින්, කිසිත් නෑසෙමින් හේ දොර වෙත වැනුණේ ය, පාර ට වැටුණේ, ගාටමින් ඇදුණේ ය... යාන්ත්‍රිකව නිවෙස වෙත ගියේ, නිල ඇඳුම උනා නොදමා ම කවිච්චිය මත වැතිරුණේ, මළේ ය.

ගෝර්කි සහ (ලාංකීය) සාහිත්‍යය

ගෝර්කි සහ (ලාංකීය) සාහිත්‍යය

ගෝර්කි කලාකරුවෙක් නොවේ. ඒ පළමු කාරණය යි.

දෙවැනි කාරණය, මම උක්ත රූප සඳහන් පොත් දෙක ම එකවිට මිලට ගත් බව යි. පොඩි කාලයේ ටාසන් සහ බිගල්ස් කතා කියවන්න පුරුදු ව සිටි මම්, ඉන්පසු ව අවුරුදු හතරක ට පහක ට මොකුත් ම නොකියෙව්වෙම්, දැන් රියල්, සිරා සාහිත්‍යය කියවන්න අත්පොත් තබන්නේ මේ පොත් දෙකෙනි. ඉතිං ඒ ගැන පළමු ව ලිවිය යුතුය.

2012 වසරේ දිනක් මම, ඒලෙවලුත් ඇණගෙන ඉන්න ගමන්, අම්මාගෙන් “ඩෙනිමක් ගන්න” රුපියල් දෙදාහකුත් ඉල්ලාගෙන අයාලේ යමින් සිටියෙමි. ‘මාකට්’ බැහැගත් මා තුළින්, මහනුවර නගරය, එහි පෙරවරුව ට පුරුදු ව්‍යාජ චින්තාපර ලීලාවෙන්, අලස ව ගලමින් තිබුණා. කට වාචාල කහපාට පෙට්ටි කඩයෙන් එළිය ට දැමූ ඇණ ඇනුණු දිව මත ලොතරැයි තෝරන මහතදෙහෙත තට්ටය තුළ පමණි, පැහැදිලි සැලසුමක් තිබුණේ. නමය. දහතුන. විසිදෙක. හතලිස්හතර. ධනු ධන ධන. අද රෑ මිනිසෙකු ට මුදිත එකක් වනු ඇත. කළුපාටින් ඔප දැමුණු කීරි කොණ්ඩය ට යටින් යුවතියක්, තද කොළපාට ලිහිල් කමිසයක්, සහ තදනිල් ඩෙනිම කිටිකිටියේ ඇඳගෙන, මගේ දර්ශනයෙන් ඇවිද ගියා, සිය දම්පාට අත්බෑගය තුළ මොකක් හෝ නමුත් සාහසික ලෙස ඇවිස්සුවා ය. ඔහොම—පඩිපෙළින් බැස්සෙම්, බිංගේ යටින්, දකුණට, පඩිපෙළ දිගේ උඩට, වමට, අලි මුඩුක්කුව දිගේ පහළට, ග්‍රීන්ලීෆ්, දකුණට, වමට, ඇස කොණක යුසුෆියා, දකුණට, කහ ඉරක් නැති තැනක් බලා පාර පැන්නෙම්, අරමුණක් නැතුව, ආකස්මික ව මම සීවලී පොත් හල තුළ වුනිමි. වෙළඳ සහයිකාවක ගේ සුහදශීලී සිනාව අශීලාචාර ලෙස නොසලකා හැරි මම, පොත් රාක්ක වෙත ගියෙම්, ඉන් හොඳ මහතදෙහෙත පොත් දෙකක් උපුටා ගතිමි. ඩිකන්ස් ගේ කතා කලින් කියවා තිබූ නිසා (“ඔලිවර් ටුවිස්ටි”) මේක හොඳයි හිතුවෙමි. ‘අම්මා’ මහා සම්භාව්‍යය, must-read එකකැ’යි අසා තිබූ හෙයින් එය ද ගතිමි.

මම ආපසු ගෙදර එන විට අම්මා මොකද්දෝ මහමින් සිටියා, හිස ඔසවා “කෝ ගත්ත ද?” ඇසුවා ය. ඒලෙවල් ඇණගත් නිසා මා සමග ටිකක් නොමනාපයෙන් සිටි ඈ ට මම, ‘එපුරවර සහ මෙපුරවර’ ට ඉස්සරහින් ‘අම්මා’ පෙන්නුවෙමි. ඈ “ආ කමක් නෑ” කීවාය.

ඉක්බිතිව මම මුලින් ම, පිටකවරයෙන් අර නොහොබිනා රතු පාට එකට වඩා ශෝභන ‘එපුරවර සහ මෙපුරවර’ කියවීමි. දෙකම විප්ලව සමයන් පසුබිම් කරගෙන ලියැවී ඇත. එකක් ප්‍රචණ්ඩ ප්‍රංශ විප්ලවය වටා; අනික විප්ලවයක් ඇතිකරන්න ජන විඥානයේ වෙනසක් කරන්න හදන පීඩිත රුසියානු සමාජය අලලා. එහෙත්, ඩිකන්ස් මැවූ ලෝකය තුළ මන්මත් වී, කාටන් ගේ ඛේදාන්තයෙන් ආවේශ වී වුන් මම් ගෝර්කි ගේ අම්මා ගේ අමනෝඥ බව විසින් මඩිනු ලැබීම්. එපුරවර සහ මෙපුරවර!

තෙවැනි කාරණය: රාණි සේනාරත්න රාජපක්ෂ විසින් “එපුරවර සහ මෙපුරවර” නමින් සිංහල ට පෙරළුණු, උක්ත රූප සඳහන් පෙරළිල්ල, පරිවර්තකයෙකු විසින් මුල් කෘතියක ට කෙරුණු ඉහළ ම සාධාරණය ට කදිම උදාහරණයකි. ඩිකන්ස් ගේ ලේඛන ශෛලිය ට අවම හානියක් වන අයුරින්, ඔහු ගේ සංකීර්ණ ඉංගිරීසි භාෂා ප්‍රයෝග සඳහා ඇය සිංහලෙන් සොයාගෙන ඇති විසඳුම් අපූරු යි!

සිවුවැන්න, ගෝර්කි කලාකාරයෙක් නොවේ...

ගෝර්කි ගේ කලාවිහීන කතාන්දර ගැන ටිප්පණිය ලියන්න ප්‍රථම මා මෙලෙස ලිවිය යුතු ම ය—මම ඔහු පිළිබඳව කියවා ඇති හැම ලිපියක් ම, මැක්සිම් ගෝර්කි නම් මිනිසා යහපත්, උත්සාහවත් පුද්ගලයෙක් බව ට දෙස් දෙයි. ඉතිං මේ ලිපිය, ගෝර්කි නම් මනුෂ්‍යයා ඉලක්ක කර එල්ල කරන විෂ ගැල්වූ නින්ජා තරුවක් නොවේ; නුමුත් ඔහු ගේ නිසරු, දෙබරාදු දර්ශනය (මාක්ස් ගේ අර අහවල් විගඩම) සහ ඔහු ගේ නීරස, අසභ්‍ය කතාන්දර මහා සම්භාව්‍යය කෘති ලෙස වැළඳගෙන පුස්කන දේශීය සාහිත්‍යයේ එක අපුල මුහුණතක්—ඒ මත යසරඟට පැසවන දිලීර ඉඳහිට හත්තකින් විදාරණය වෙමින්, කෑමට හොඳ එකක් හෙම නෙවේ, නයිබිම්මල, ආයෙම කලේලි නැතුව පුස්කන—ගැන විවේචනයකි.

“බැරැක්ක සහ දඟගේ අතර,” ගෝර්කි ගේ චරිතාපදාන කතෘ, ඇලෙක්සැන්ඩර් රොස්කින් ලියයි, “මඩ සාගරයක් මැද, ඔපයක් නැති, කොළ, සුදුපාට නිවාස පේළියක් නැගී සිටියේ ය. ඒ හැම එක ක ම, කැශිරින් කුටුම්භයේ සේ ම, මිනිස්සු රණ්ඩු වුණෝ, දබර කළෝ, මන්ද,  එක්කෝ පුඩිම පිච්චී තිබූ හෙයින්, නැත්නම් කිරි එක මිදී තිබූ හෙයින්; එමෙන්ම ඒ හැම එක ක ම එකම නොවැදගත් ලැදිකම්—හට්ටි සහ මුට්ටි ගැන, තේ පෝච්චි සහ පෑන්කේක් ගැන—පැතිර තිබුණේ ය; තවද, ඒ හැම එක ක ම මිනිස්සු, ඌරන් සේ පුපුරන්න ළං වන තුරු සුරා බොමින් උපන්දින සහ ගුණානුස්මරණ සැමරුවෝ ය.”

උක්ත වර්ණනාව නිෂ්නි-නොව්ගොරෝද් හි නාගරික මෙෂ්චාන් (එනම්, ගොවිතැනින් ජීවත් වූ පිටිසර ගැමියන් සහ මධ්‍යම පංතියේ පහළ ම ස්ථරය අතර ජනතාව) සමාජ ස්ථරයේ ජීවන වටපිටාව ගැනයි. මෙහෙම මිනිසුන් අතර යි, මැක්සිම් ගෝර්කි, 1868 දී ඉපදුණේ. ගෝර්කි ගේ පියා ද, දුෂ්කර ළමාවිය ක ට පසු කරුණාවන්ත මිනිසෙක් බව ට පැමිණ සිටි යේ, හේ ගෝර්කි ට අවුරුදු හතරක් වන විට මෙලොව හැර ගියේ ය. ඉක්බිති ගෝර්කි ගේ මව ඇගේ දෙමාපියන් සමග ජීවත් වෙන්න ගියා ය. තම ජීවිතයේ ඔය කාලයෙන් ගෝර්කි ට එක ම ප්‍රීතිජනක මතකය වුණේ ඔහු ගේ ආච්චී යි. ඇගේ දුෂ්කර වටපිටාව මධ්‍යයේ වුව ඇය ප්‍රීතිමත් සුබවාදී බවක් දැරුවා සේ ම කාරුණික ද වූවා ය; හැමදේම මධ්‍යයේ වුව ද ජීවිතය ට සතුටක් තිබිය හැකි බව, සැබැවින් ම හැමදේම මධ්‍යයේ ජීවිතය යනු සතුට ම වන බව, පොඩි එකා ඉගෙන ගත්තේ ඈ ට පින්සිදු වෙන්න යි.

ඔහු අවුරුදු දහයේ සිට ම මෙහෙකරුවෙක්, දුම්නැවක පිඟන්කෝප්ප සෝදන්නෙක්, ප්‍රතිමා පින්තාරු කරන්නෙකු ගේ අත්උදව් කරුවෙක්, කුරුලු දඩයක්කාරයෙක් ආදී වශයෙන් ජීවත් වෙන්න විවිධ රැකියා කළේ ය. ඉන්පසුව ඔහු ට පොත් හමු විය. ඔහු අත ට අහුවුණු හැම දේ ම කියෙව්වේ ය. නමුත් ඉක්මනින් ම තාත්වික සාහිත්‍යය කෙරේ කදිම, සංවේදී හැගීමක් ඇතිකර ගත්තේ ය. ඔහු ට ඉගෙන ගන්න බලවත් ආශාවක් පහළ වුව ද, තමා ට කොහෙත් ම විශ්වවිද්‍යාලය ට යාම ට වරම් නොලැබෙන බව හේ ඉක්මනින් ම වටහා ගත්තේ ය. දැන් අතේ පිච්චියක් නැතුව, ඔහු පාදඩයින් සමග පෑහෙන්න පටන් ගත්තේ ය. එහිදී තමා නිරීක්ෂණය කළ දේ යි, ඔහු පසු කලෙක ගෙඩිය පිටින් සිය පොත් වල පැටෙව්වේ.

ඉක්මනින් ම ඔහු යටිබිම්ගත විප්ලවකාරයින් සමග එකතු වූවේ ය. ඔහු නොනවත්වා කියෙව්වේ ය—සාහිත්‍යය, විද්‍යාව, සමාජීය සහ ආයුර්වේදීය විෂයයන් අලලා ලියැවුණු පොත්, හැමදේ ම. අවුරුදු දහනමයේ දී ඔහු සිය දිවිනසාගන්න උත්සාහ කළේ ය. තුවාලය දරුණු වුව ද ඔහු බේරුණි.

ඔහු මොස්කව් තෙක්, රුසියාව පුරා පයින් ඇවිද්දේ, “කෙලින්ම තෝල්ස්තෝයි ගේ ගෙදර ගියේ ය. මහා ලේඛකයා ගෙදර නොසිටියේ ය. නමුත් ආදිපාදවරිය ගෝර්කි පිළිගෙන, මුළුතැන්ගෙට කැඳවාගෙන ගොස් කෝපි සහ රෝල්ස් වලින් ඔහු ට සංග්‍රහ කළා ය. ‘මේ දවස් වල පාදඩයෝ එහෙම ගොඩක් අපේ මහත්තයාව හම්බෙන්න එනවා නේද?’ යි ඈ කීවා ය. ගෝර්කි ඊ ට ආචාරශීලී ව එකඟ වුණේ ය.”

ආපසු නිෂ්නි බලා ගිය හෙතෙමේ, ශිෂ්‍ය අරගලකරුවන් වීම හේතුවෙන් කශාන් වලින් නෙරපා දැමූ විප්ලවකාරයින් දෙන්නෙකු සමග නවාතැන් ගෙන සිටියේ ය. අර දෙදෙනාගෙන් එකෙකු ගැන පොලිසිය ට ඔත්තුවක් ලැබුණි. නමුත් ගෝර්කි ඔවුන් ට පැන යන්න උදව් කර ඇති බව හෙළිවුණු විට පොලිසිය විසින් ඔහු අත්අඩංගුවට ගැනුණි. මසක් හිරබත් කෑ හේ නිදහස් වී පැමිණ තටාකාංගන සේවකයෙක් ලෙස සේවය කළේ ය.

ඔය කාලයේ ගෝර්කි ට මුණගැසුණු ඇලෙක්සැන්ඩර් කලූශ්නි නම් විප්ලවකාරයා ගෝර්කි රුසියාව පුරා නිමක් නැතිව කළ පාගමන් වලදී උකහා ගත් සවිස්තර වාර්තා පිළිබඳව පැහැදුණේ, ඒවා සරල වචන වලින් ලියන්නැ’යි ගෝර්කි ට උපදෙස් දුන්නේය; එසේ ලියූ කතාව, කලූශ්නි ගේ උදව්වෙන්, 1892 වසරේ පුවත්පතක පළ වන විට ගෝර්කි සූවිසි වියේ විය.

ගෝර්කි ගේ විප්ලවකාරී අදහස් ඔහු රැඩිකල් බුද්ධිමතුන් අතර ජනප්‍රිය වීම ට හේතුවක් වුණා, නමුත් මේ හේතුව නිසා ම ඔහු ට පොලිසියේ අඩත්තේට්ටම් වලට ලක් වීම ට සිදු විය. ඔහු සමාජසේවා කටයුතු වල නියැලෙන්න වුණේ ය. ඔහු සිය ගණනක් වූ දුප්පත් ළමුන් වෙනුවෙන් නත්තල් සාදයක් සංවිධානය කළේ ය; නිවෙස් අහිමි, රැකියා විරහිත මිනිසුන් වෙනුවෙන්, “පුස්තකාලයක් සහ පියානෝවක් සහිත” වාසස්ථානයක් හැදුවේ ය. ඒ ගමන් ම විප්ලවීය ව්‍යාපාරයේ සක්‍රීය ක්‍රියාකාරිකයෙක් ද වූවේ ය. ඔහු ආයෙම අත්අඩංගුවට පත් විය. නමුත් මහජනයා ඔහු සමග විය. තෝල්ස්තෝයි ඔහු වෙනුවෙන් කතා කළේ ය. රුසියාව පුරා ගෝර්කි ට සහාය දක්වමින් හඬ නැගුණි. ආණ්ඩුව යටත් විය. නිදහස් කෙරුණු ගෝර්කි නිවාස අඩස්සියේ තැබුණි. පසු කලෙක මේ බන්ධන ද ලිහිල් වුණා, ඔහු නාට්‍ය දෙකක්—“The Philistines” සහ “The Lower Depths”—ලියා වේදිකාගත කළේ ය.

1905 ආරම්භයේ දී සාර් වරයා ට සංදේශයක් බාරදීමේ සාමකාමී අරමුණින් රැස්වුණු කම්කරු සමූහය ක ට වෙඩිතියන්න ආණ්ඩුව හමුදාව ට අණ දුන්නේ ය. මිනිසුන් රැසක්, ළමුන් ද ඇතුළුව, මෙහිදී මරා දැමුණා, ගෝර්කි මේ “සාපරාධී මිනීමැරුම” ගැන සාර් ට දෝෂාරෝපණය කරමින් ප්‍රබල ලිපියක් ලිවුවේ ය. ඔහු අත්අඩංගුවට ගැනුණි. මෙවර මුළු යුරෝපය පුරාම විද්‍යාඥයෝ, දේශපාලකයෝ, කලාකරුවෝ ගෝර්කි ට සහය දක්වමින් හඬ නැගුවෝ ය. ආණ්ඩුව යටත් වුණි. නිදහස් ව පැමිණි ගෝර්කි මොස්කව් වෙත ගොස් එළිපිට ම විප්ලවය ට පේ වෙන්න උදව් කළේ ය; හේ ආයුධ ගන්න මුදල් රැස් කළේ, සිය නවාතැන ආයුධ ගබඩාවක් බවට පෙරළුවේ ය. එතුළ විප්ලවකාර ශිෂ්‍යයෝ වෙඩිතබන්න පුහුණු වුණෝ ය.

1905 විප්ලවය අසාර්ථක වූ විට ගෝර්කි ජර්මනිය ට පසුබැස්සේ, ඉක්බිති ප්‍රංශය ට ගියේ, අවසානයේ ඇමරිකාව ට ගොස් එහි සිට දිගට ම රුසියානු පාලන තන්ත්‍රය විවේචනය කළේ ය. ඔන්න ඔහොම ඇමරිකාවේ ඉන්න ගමනු යි, ඔහු තමා ගේ ‘අම්මා’ නවකතාව ලියන්නේ. එතැන් සිට ඔහු විමුක්ති ව්‍යාපාරය සමග සමීප සබඳතා තබාගෙන විදේශයේ ජීවත් වූවේ ය. විදෙස්ගත විප්ලවකාරීන් ගේ සම්මේලනය ට සහභාගී වුණේ ය. ලෙනින් සමග ද කුළුපග වූවේ ය. 1913 දී රාජ්‍යසමාව ලද හේ රුසියාව ට ආවේ ය.

1917 බොල්ෂෙවික් විප්ලවය සාර්ථක වූ පසු තැනුණු සෝවියට් සමූහාණ්ඩුව තුළ ගෝර්කි—ලෙනින් ඇතුළු බොල්ෂෙවික් නායකයින් ගේ සමීපතමයෙකු වුණේ—ගේ සාහිත්‍යය විශාරදත්වය ට විශේෂ සැලකිල්ලක් ලැබුණි. “ඔහු සාහිත්‍යය කාරණා සම්බන්ධයෙන් ප්‍රධාන අධිකාරිය ද විය. ඔහු, තමා ගේ යන්තම් පිරිමැහෙන අධ්‍යාපනය යහපත් විචාරබුද්ධියක් පිහිටුවීම ට තමා ට ඉඩ නොදෙන බව දැනගෙන, මේ බලය නිරහංකාරව සහ සංයමයෙන් භාවිතා කළේ ය. තවද, අලුත් ආණ්ඩුව විසින් හිංසා කෙරුණු මිනිසුන් වෙනුවෙන් මැදිහත් වීම ට ඔහු තම සම්බන්ධතා පුනපුනා භාවිතා කළේ ය. හේ 1921 සිට 1928 තෙක් කාලය විදෙස්ගත ව ජීවත් වුණේ—ඔහු ගේ පිරිහෙමින් තිබූ සෞඛ්‍ය තත්ත්වය ඊ ට එක හේතුවකි, සෝවියට් පාලනය සම්බන්ධයෙන් ඔහු තුළ වූ පරස්පරතා තව හේතුවකි. 1928 නැවත සියරට පැමිණි හේ 1936 තෙක් සඟරා කීපයක් සංස්කරණය කළේ ය. නාට්‍යය සහ කතාන්දර කීපයක් ද ලීවේ ය. ඔය ගමන් හේ මුළු ජීවිත කාලය පුරා ම කළා සේ නොසෑහෙන්න සුරා බොන්න වුණේ ය. ඉක්බිති 1936 වර්ෂයේ දී හේ බරපතල ලෙස රෝගී වුණේ, සෝවියට් ආණ්ඩුව විසින් ඔහු ට ලබා දී තිබූ සැපපහසු නිවහන තුළ මිය ගියේ ය. ඔහු මිය ගියේ සෝවියට් රහස් පොලිසිය, චිකා, ඔහු ට ලබා දුන් වස නිසා බව ට සාක්‍ෂී බොහෝම ය.”

මැක්සිම් ගෝර්කි, පහළ ම තැනින් ජීවිතය පටන් ගෙන, මහා රාජ්‍යය ක නායකයින් සමග ගැවසෙන්න තරම් ඉහළ ට නැගුණා පමණක් නොව, ඒ රාජ්‍ය තනන්න සිය පන්හිඳෙන් පන්නරය ද දුන්නේ ය. ඒ අර්ථයෙන්, මේ මිනිසා, උත්සාහයෙන් ජීවිතය ජයගත් මිනිසෙකු ට කදිම උදාහරණයකි. තවද, හෙතෙමේ, ඔහු ප්‍රචණ්ඩ විප්ලවය (මම ආයුධ සන්නද්ධ, ඝෝෂාකාරී විමුක්තිකාමීන් හැම එකා ම, උන් ගේ අරගලය කුමක් අරබයා වුව ද, දැඩි ව පිළිකුල් කරමි!) කෙරේ දැක්වූ ආකල්පය ඇරෙන්න, උක්ත ලියැවුණු සියල්ල, ඔහු සමස්තයක් වශයෙන් යහපත්, හිතහොඳ මනුෂ්‍යයෙක් බව ට සාක්‍ෂි කියයි.

නමුත්, ගෝර්කි නම් මිනිසා ගේ නොව, ගෝර්කි නම් ලේඛකයා ගේ යි, ඔහු ගේ කලාවේ යි, අපි ගුණදොස් සෙවිය යුත්තේ. නමුත්, මෙවිට, අඳෝමැයි, ගෝර්කි නම් චරිතයෙන් එළිය ට එන්නේ නීරස, නිවට, නිකමෙකු පමණි.

ඉතිං, උක්ත විස්තර කෙරුණු පරිදි කුළු භූදර්ශනයකින් මතුව යි, ගෝර්කි, යුක්තිය-සාධාරණත්වය, සමානාත්මතාවය, සහ සහයෝගීතාව පිළිබඳ සිය රැඩිකල් සංකල්පත් අරන්, එහෙත් මිනිස් මනසක සියුම් සංවේදනා ගැන අල්ප අවබෝධයක් නැතුව, සාහිත්‍යය ලෝකය ට එහි අක්ෂරමුවා සැකිල්ල තුළින් කඩාගෙන බිඳගෙන පනින්නේ.

ව්ලැදිමීර් නබෝකොෆ්, ඇමරිකාවේ කෝර්නෙල් විශ්වවිද්‍යාලයේ රුසියානු සාහිත්‍යය පිළිබඳ පාඨමාලාව ක දී, ගෝර්කි ගේ ලේඛනය ගැන මෙසේ කියයි: “[...] සමාරා හි ජනමාධ්‍යවේදියෙක් ලෙස ක්‍රියා කරන කාලයේ, ගෝර්කි කැප වී වැඩ කළේ ය. ඔහු අධ්‍යනය කළේ, තමා ගේ ශෛලිය මුවහත් කර ගැනීම ට උත්සාහ කළේ ය, අසරණ මිනිහා; ඔහු නිරන්තරයෙන් කතාන්දර ලීවේ, ඒවා පුවත්පත් වල පළ විය. [...] ඔහු සිය ලේඛන තුළින් අද්‍යතන රුසියානු ජීවිතයේ තිත්ත ඇත්ත කෲර ලෙස අවධාරණය කළේ ය. ඒ නමුත් ඔහු ලියූ හැම වාක්‍යක ම මනුෂ්‍යයා පිළිබඳව ඔහු තුළ වූ බිඳලිය නොහැකි භක්තිය පැතිරී තිබුණි. මෙය පුදුමයක් ලෙස හැඟුණ ද, ජීවිතයේ අඳුරු ම මුහුණත්, කටුක ම කෲරකම් සිත්තම් කළ මේ සිත්තරා රුසියානු සාහිත්‍යය බිහිකළ මහා ම සර්වශුභවාදියා ද වෙයි.”

සාහිත්‍යයේ සෞන්දර්යාත්මක ප්‍රීතීන් පිනවීමේ සාමාර්ථය ගෝර්කි මුල සිට ම බැහැර කළේ ය. ඒ වෙනුවට, ලේඛනය, දේශපාලන සහ සමාජීය කාරණා පිළිබඳ තම මත ජනගත කළ හැකි මෙවලමකි’යි ඔහු තීරණය කළේ ය. එමෙන් ම, පසුකලෙක, සාර් පාලනය පන්නා දමන විප්ලවය කරා රුසියාව දක්කන මෙහෙයුම ට ද ඔහු සිය පන්හිඳෙන් දායක වුණේ ය.

ගෝර්කි ලීවේ, ඔබ දන්නෙහි, රුසියාවේ නාගරික වැඩකරන පංතියේ නූගත්, පීඩිත ජනතාව සිය අන්වීක්ෂීය කදාවේ තබාගෙන යි. තමා පාදඩයින්, බේබද්දන්, රත්තරන් හදවත් ඇති ගණිකාවන් (මෙහෙම ඒවා දැන් දැන් දේශීය කලා කෙතේ ද ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රකාශ වෙන්න පටන් අරන් ඇති බවක් පෙනේ) අතර සැරිසරන ගමන් ඔවුන් ගේ ජීවිතය ගැන උපුටාගත් තතු, ඔවුන් ගේ ප්‍රචණ්ඩ අශීලාචාරකම්, කුළු බේබදුකම්, පාඩදකම්, ගෝර්කි, පොල්ලෙන් ගහන්නා සේ, හිරිකිත නැතුව තම පොත් වල පිටු මත එහෙම්පිටින් පිටපත් කරයි. මේ නම් යතාර්ථවාදය යි!

එහෙව් ශ්‍රාවක පිරිසක් ඉලක්ක කරගෙන බණ කියන විට, ඒ දේශනා වල සාහිත්‍යය වටිනාකම පිරිහීම පුදුමයක් නොවේ. පුෂ්කින් ගේ පෙම්කවි හෝ දස්තයේෆ්ස්කි ගේ චිත්ත ගවේෂණ හෝ සමාජයේ පහළ ම ස්ථරයේ සිටින පීඩිත මිනිසා ට නොසෑහේ. ඔහු ට වැටහෙන්නේ සංවේගාත්මක කතායි: භාව ප්‍රකෝප කරන කතායි: “අනේ අපොයි” හිතෙන කතායි: තමාගේ පීඩිත දිවියේ තතු, සමාජ විෂමතා සංවේගජනක ලෙස ඉදිරිපත් කෙරෙන කතායි: ජීවිතේ හදාගන්න උපකාර වන උපදේශාත්මක කතායි. ඉතිං ගෝර්කි මේ මිනිසුන් වෙනුවෙන් මහන්සි වී ලිව්වේ ය. ඔහු ගේ පරිකල්පන ශක්තියේ ඇති ලුහුඬුකම සහ ඔහු ගේ දර්ශනයේ ඇති නිවටකම, ගෝර්කි, විශ්ව සාහිත්‍යයේ අග්‍රගන්‍ය නිර්මාණකරුවෙකු ලෙස පිහිටුවීම ට අපොහොසත් වුව ද, අර “අනේ අපොයි” කතා කියවීම ට ලැදි සුළුතරයක් අතර ඔහු අදට ත් වීරයෙකි.

සැබවින් ම, හැම කෙනා ම පොත් කියවනවා නම් එය හොඳ දෙයකි. නමුත් උසස් සාහිත්‍යය රසවින්දනය හැම සාක්‍ෂර මිනිහා ට ම කළ නොහැකි දෙයකි.

වීණාව සහ පන් මල්ල

උපදේශාත්මක ලියන්නා සහ පාඨකයා පිනවන්න ලියන කලාකරුවා, තම පොත ට ගොඩවදින සහෘදයා කෙරේ දක්වන ආකල්ප අතර මා දකින වෙනස ගැන අදහසක් දැක්වීම ට මෙතැන උචිත යැයි මම සිතමි.

උපදේශාත්මක ලියන්නන් ගේ මුඛ්‍ය මෙවලම ඔවුන් ගේ භාෂා භාවිතයේ අවිකල්පයෙන් ඇති ගරු ගාම්භීර බවයි. ආගමික, දේශපාලනික ග්‍රන්ථ වලින් උදුරා ගත් හැඩයක්, ආත්මයක් නැති හැඩිදැඩි වචන, හණමිටි පාඨ (‘විමුක්තිය,’ ‘යුක්තිය,’ ‘නිවන,’ ‘අසාධාරණයි,’ ‘අපි විරුද්ධව සටන් කළ යුතුයි!,’ ‘සදාචාරවත් සමාජයක්,’ ‘උන්ට ඒවා, අපට මේවා!’) පොතේ පිටු පුරා  නග්න ව නිදිකිරමින් සිටී. අවධානයෙන් කියවන පාඨකයා ට, තමා ගේ හිස මත කඩා වැටීම ට නියමිත හෙණ ගෙඩියක බරපතල සෙවණැල්ල ගව්වක් දුර සිට කියවිය හැකියි. පාඨක මනසේ “අනේ අපොයි” හැඟීම අවුස්සන කළු-සුදු චරිත (රත්තරන් හදවතක් ඇති ගණිකාව; උදේ-හවා බුදුන් වඳින, රෑ ට ගෙවල් බිඳින පල් හොරා; දරුවන් ට උගන්නන්න කසිප්පු පෙරන වැන්දඹුව) මෙවැනි පොත් තුළ වෙසෙති. තවද, මෙහෙව් ලියන්නෝ ඔවුන’තින් නිර්මාණය වූ චරිතයක මනෝ සොබාවය, හෝ ඔවුන් ගේ ක්‍රියා, ඊ ට උදාහරණ නොදී, වචනයෙන් කියති (“තවත් මොනවද, ඔහු වහාම හාස්‍යජනක කතාවක් සිතා පවසා අප සිනහගස්සා සිද්ධිය අමතක කරයි.”—එහෙම ලියන නුඹ, ඒ හිනා උපදවන කතාව අසරණ පාඨක අපෙන් වසන් කළේ ඇයි, අහෝ, කෲර ලේඛකය?!) ඔවුහු, පාඨකයා කදිම හැඩැති, ශෝබන වීණාවක් යැයි නොසිතති; තම නිර්මාණය ට ගොඩවදින සහෘදයා ලස්සන තාලයකින් කම්පනය කර තුටු කරන අන්දමේ ත්‍යාගශීලී ආකල්පයක් ඔවුහු පාඨකයා කෙරේ නොදක්වති. ඔවුන් ට පාඨකයෙකු යනු, තම පෞද්ගලික මත, අදහස් වලින් පිරවිය හැකි තවත් එක පන් මල්ලක් පමණි.

“හඳ පායලා තියෙනවා කියලා මට කියන්න එපා,” ඇන්ටන් චෙකොෆ් කීවේ ය. “බිඳුණු වීදුරු බෝතලයක් මත දිදුලන හඳ එළිය මට පෙන්නන්න.” මෙන්න නියම කලාකාරයෙක්. විහිලු කරලා හිනැස්සුවා කියලා මට කියන්න එපා, ඒ විහිලුව මට කියන්නකො මටත් හිනා යනවද බලන්න...!

පාඨකයා පිනවන්න ලියන ලේඛකයා, අනිත් අතට, පොත තුළ, තමා ලියූ වචන ඔස්සේ, පාඨකයා තුළ ජීවමාන වෙයි. ඔහු ගේ භාෂා භාවිතය සෙල්ලක්කාරයි. චෙකොෆ් සිය ලේඛක ජීවිතයේ මුල් කාලයේ (1883 දී, ඔහු 23 හැවිරිදි ව සිටියදී) ලියූ හාස්‍යජනක ලෙස නොසැලකිලිමත්, විසුළු, ලුහුඬු ‘රාජ්‍ය ලිපිකරුවෙකු ගේ මරණය’ කෙටිකතාව සලකමු. ලේඛකයා සියල්ල හොඳින් සිදුවෙමින් තිබෙන බව කියමින් මෙසේ කතාව පටන් ගනියි: “එක්තරා කදිම හැන්දෑව ක, ඊට නොදෙවෙනි තරම් කදිම රාජ්‍ය ලිපිකරුවෙක්, නමින් ඉවාන් දිමිත්‍රිච් චර්ෆියකොෆ්, සිය ඔපෙරා දෙනෙතිය ‘කෝන්විල් හි සීනුහඬ’ දෙස අයාගෙන, දෙවැනි පෙළ ආසනයක ඉඳගෙන වුන්නේ ය.” මෙතැන දී හදිසියේ ම මැද ට පනින කතුවරයා, ජීවිතය සහ කලාව අතර ඇති සම්බන්ධය ගැන තම අදහස දක්වයි: “ලේඛකයින් නිවැරදි ය: ජීවිතය පුදුම වලින් පිරී පවතී!”

පාඨකයා පිනවන්න ලියන කතුවරයා, තම නිර්මාණය ට ගොඩවදින සහෘදයා ගේ පරිකල්පනය ට අභියෝග කරයි, තම පාඨකයා තම ආඛ්‍යානය සමග සම්බන්ධ කර ගනියි. ව්ලැදිමීර් නබෝකොෆ් තම ‘ලොලීතා’ නවකතාවේ චරිතය ක මුවට මේ වදන් නංවයි: “මට අවශ්‍යයි, පාඨකය, ඔබ ඔබේ මනැසේ අපව මවාගන්න, මන්ද ඔබ එසේ නොකලොත් අප සැබැවින්ම නොසිටින නිසා.” නබෝකොෆ් ‘ලොලීතා’ තුළ පාඨකයා පමණක් නොව මුද්‍රණකරුවා ද සෘජුව ම අමතයි. එහි, කෙටි, 26 වැනි පරිච්ඡේදය මෙලෙස යි: “මේ සොහොන් සිරගේ පාරාන්ධ වාතය තුළ මේ දෛනික හිසරදය බාධාවකි, ඒත් මා වීර්ය කළ යුතුයි. පිටු සීයක ට වඩා ලියා ඇති මුත් තවම පටන් ගත්තා පමණි. මගේ දිනදර්ශනය යකා නටමින් ඇත. ඒ 1947 අගෝස්තු 15 ආසන්නයේ වෙන්න ඕන. මට දිගට ම ලියන්න හැකි වෙතැ’යි නොසිතමි. හද, හිස හැමදේම. ලොලීතා, ලොලීතා, ලොලීතා, ලොලීතා, ලොලීතා, ලොලීතා, ලොලීතා, ලොලීතා, ලොලීතා, ලොලීතා. පිටුව පිරෙන තුරු පුනරුච්චාරණය කරනු මැන, මුද්‍රණකරුවණි.”

නියම කලාකරුවෙක් මවිල් පිරුණු තම අත් දෙකින් තම පාඨකයා ආදරණීය ව වැළඳ ගන්නේ එහෙම යි.

පන් මල්ල සහ වීණාව... මම කැමති මා වීණාවක් සේ දකින කලාකරුවා ගේ නිර්මාණ වලටයි.

ඔය ටිකත් මතක තියාගෙන, අපි ගෝර්කි ගේ කතාවක් දෙකක් විශ්ලේෂණය කරමු.

“මිනිස්සු විසිහයක් සහ කෙල්ලක්” (1899)

සමාජ යතාර්ථවාදය සම්ප්‍රදායේ පුරෝගාමී මෙහෙවරක් කළා යැයි සැලකෙන කතාවකි. ගෝර්කි ගේ නිර්මාණ අතරින් වඩාත් ම ජනප්‍රිය එකකි.

මිනිස්සු විසිහය දෙනෙක් භූගත බේකරියක් තුළ, වහලුන් සේ, බිස්කට් හදති. ඔවුන්, ඔවුන් ගේ ම වචන වලින් කීවොත්, ගොරහැඩි යි, ඕළාරික යි, එමෙන් ම (ඔවුනොවුනතර) කැත වචන කතා කරයි. හැමෝම ඔවුන් ව පහත් කොට සලකති. ඔවුන් ගේ එකම අස්වැසිල්ල වන්නේ, හැමදාම ඔවුන් දෙන බිස්කට් කන්න එන දහසය හැවිරිදි ටානියා පමණි. මේ රළු, අසභ්‍ය මිනිස්සු විසිහය දෙනා ම ඈ කෙරේ පූජනීය දෙයක් කෙරේ දක්වනවා වැනි ආකල්පයක් දරති. නබෝකොෆ් අර කියූ පරිදි, ගෝර්කි මනුෂ්‍යා කෙරෙහි දක්වන භක්තිමත් ආකල්පයයි මින් පිළිඹිබු වන්නේ—“බලවත් වෙහෙස අප මොට්ට ගොනුන් බවට පත් කර තිබුණද, අපි තවමත් මනුෂ්‍යයෝ වීමු, ඉතිං හැම මිනිහා ට ම මෙන් අපට ද, යමක ට වන්දනාමාන නොකර සිටිය නොහැකි විය,” ගෝර්කි, කථකයා ලවා කියවයි.

මේ කතාව උත්තම පුරුෂ බහුවාචී දෘෂ්ටි කෝණයෙන් ලියැවී ඇත. එනම්, කතාන්දරය පාඨකයා දකින්නේ “අපේ” කෝණයෙනි. අර විසිහය දෙනා ගේ ම සිතුවිලි නියෝජනය වෙන්නේ එක හඬක් විසිනි. හැමදාම උදේ ඇය එනවිට, විසිහය දෙනා ම ඈ ට මෘදු ලෙස ආදරෙන් සලකති. “අපි, කැත, වැරහැලි වූ, විකෘති පිරිමි, හිස් ඔසොවා ඇය දෙස බැලුවෙමු,” “අපි ඇයට සුබ උදෑසනක් පැතුවෙමු.” කුඩා කාමරයක් තුළ ට කොටු වී, දවස පුරා වහලුන් සේ බිස්කට් හදන්න පිටි අනන කැත, රළු පිරිමි විසිහය දෙනෙක්, තමන්ගෙන් බිස්කට් කන්න එන දාසය හැවිරිදි කෙල්ලක් දෙස හිස ඔසවා බලා, ගීතිකා කණ්ඩායමක් සේ එකාවන් ව, ඈ ට සුබ උදෑසනක් පැතීම නම් සිත් හි මවාගන්න අපූරු ජවනිකාවකි.

කොහොමහරි, ඔතැන ට අලුත් මිනිසෙක්, සොල්දාදුවෙක්, සේවය ට පැමිණෙයි. ඔහු විසිහය සමග කතාබහ කර කර ඉන්න ගමන් මෙහෙම අහයි:

“මෙහෙ කෙල්ලෝ එහෙම ගොඩක් ඉන්නවද?”

විසිහය මූණු විරිත්තාගෙන එකිනෙකා දිහා බලමින් හිනා වෙති. එකෙක් (මෙවර එකෙක් පමණක්: වෙනසකටත් එක්ක), මෙහෙ කෙල්ලන් නමයක් ඉන්න බව සොල්දාදුවා ට කියයි.

“ඉතිං උඹලා ප්‍රයෝජන හෙම ගන්නවද?”

විසිහය ආයෙම ලැජ්ජාවෙන්  හිනා වෙති. “අපිට ඒවා අයිති නෑ,” ඔවුහු එක හඬින් කියති.

මෙවිට සොල්දාදුවා තමා ගේ පුරුෂශක්තිය ගැන සහ තමා ට කාන්තාවන් වශී වන හැටි ගැන පුරාජේරුවක් දෙයි.

විසිහය ඔහු ට “උඹට ඒත් ටානියා නං ටෝක් කරගන්න බෑ ඩෝ” පන්නයේ අභියෝගයක් කරති.

සොල්දාදුවා අභියෝගය බාර ගනියි. ටානියා ටෝක් කර ගනියි.

මෙවිට විසිහය, ටානියා වට කරගෙන, ඈ ට පරුෂ වචනයෙන් බැණ වදිති. ශාප කරති. තෝ අපි ව රැවැට්ටුවා කියති. ගෝර්කි, මේ මැරවරකම පැහැදිලි කරන්න, කථකයා ලවා මෙසේ කියයි: “අපි ඈ වටකරගෙන ඇගෙන් පළිගතිමු, මන්ද, ඈ අප ට වංචා කර තිබූ හෙයින්. ඈ අප ට අයිතිව සිටියා, අපි අපේ හොඳම හරිය, ඒ හිගන්නා ගේ පාත්තරේ තරම් වුනත්, ඈ වෙනුවෙන් වැය කර තිබුනෙමු. ඈ එක්කෙනෙක්, අපි විසිහයක්, ඉතිං ඈ ට දෙන කිසිම පීඩාවක් ඈ කළ අපරාධයේ තරම ට නොසෑහුණා. [...] කොහොම ද අපි ඈ ට පරිභව කළේ! අපි හිනාවුණෙමු, තර්ජනය කළෙමු, ගෙරවීමු.”

මින් පසු ටානියා ආයෙම බිස්කට් කන්න නොඑයි. නිමි.

පුදුම සමාජ යතාර්ථවාදය කි මේ! බාල වර්ගයේ නිර්මාණකරුවෙකු ගේ පරිකල්පනය බංකොලොත් වූ කල, ඔහු මිනිසුන් තුළ “අනේ අපොයි” හැඟීම දනවන්න පෙළඹීම ට කදිම උදාහරණයකි.

ව්‍යාජ මෙන් ම බොළඳ නිර්මාණයකි.

“අම්මා” (1907)

ගෝර්කි ගේ ‘මිනිස්සු විසිහයක් සහ කෙල්ලක්’ බාල, බොළඳ කමකි’යි බැහැර කළ හැකි නම්, ඔහු ගේ ‘අම්මා’ මොනවගේ ද?... මේ නිර්වස්ත්‍ර දේශපාලන ප්‍රචාරණ ව්‍යායාමයකි. සාහිත්‍යයමය වටිනාකම අතින් ශුන්‍ය, බාල, බොල් කෘතියකි.

“මකාර් චුද්‍රා” (1892)

සුපුරුදු පරිදි “පණිවිඩයක් දෙන්න” ලියූ කතාවකි. ගෝර්කි සිය ලේඛක දිවියේ මුල් කාලයේ (24 හැවිරිදි ව සිටිය දී) ලියූ මෙහි කෙටිකතාවක ගති ලක්ෂණ ඇත්තේ ම නැත.  නමුත් කතාන්දර කීමක් ලෙස මෙහි නරකක් නැත. කතාව ඇරඹෙන්නේ ගිනිමැලයක් අසල ඉඳගෙන ඉන්න මිනිස්සු දෙන්නෙකුගෙනි. මින් එක්කෙනෙක්, මකාර් චුද්‍රා, ලෝකේ කාලා වතුර බීලා ඉන්න, මහලු අහිකුන්ඨිකයෙකි. චුද්‍රා විසින් ‘නාඹර උකුස්සා’ නමින් ඇමතෙන අනෙකා යි, කතාව මුල දී එහි කථකයා. නමුත් මේ දෙන්නා ම, කතාව ගලා යද්දී පාඨකයා ඉගෙන ගනියි, මුඛ්‍ය කතාන්දරය ට අදාළ නැති frame story එකක් පමණි.

මකාර් චුද්‍රා, අහිකුන්ඨිකයා, ගේ මුවින් පිටවන පරිදි, ඔහු ගේ ජීවන දර්ශනය මෙයාකාරයි: තැනින් තැන ට සංචාරය කිරීම තරම් අගනා වෙනත් දෙයක් ලොවේ නැත. ගොවිතැන් කිරීම වහල් කමකි—“පොළොව හාන මිනිහෙක් ඔහුගේ ශක්තිය පොළොවට වක්කරනවා. ඔහුගේ ශක්තිය හීන වෙනවා විතරක් නෙවෙයි, ඔහුගේ නිදහසත් නැති වෙනවා. ඔහු පසට බැඳිලා ඉන්නේ.” කාන්තාවන් යනු විශ්වාස නොකළ යුතු ජාතියකි—“ගෑනු විශ්වාස කරන්නෙපා. උඹ එකෙක් ව සිප ගත්ත ගමන්, උඹේ නිදහස අහවරයි. උඹ සුන්බුන් වෙනවා. මට කතාන්දරයක් කියන්න දෙන්න...”

නමුත්, මහත්වරුණි, නෝනාවරුණි, මෙය අහිකුන්ඨිකයෙකු ගේ ජීවන දැක්ම ගැන කතාන්දරයක් නෙවේ. මේ ලොයිකෝ ශෝබාර් සහ රාධා ගේ කතාවයි.

ඉතිං, මකාර් චුද්‍රා, විටින් විට ගිනිමැලය ට කෙළ ගසමින්, “අයෙක් කාන්තාවන් කෙරේ විශ්වාසය නොතැබිය යුතු ය” යි ‘නාඹර උකුස්සා’ ට උපදෙසක් දෙමින්, ඒ බව පැහැදිලි කිරීම ට කතාන්දරයක් කියයි.

ඒ කතාවේ සාරාංශය මෙසේ යි:

රාධා පිරිමින් ට කොහෙත් ම වසඟ නොවන, ලස්සන ම ලස්සන, එමෙන් ම ආඩම්බර, එමෙන් ම, චුද්‍රා කියන පරිදි, “නීච ආත්මයක් ඇති,” අහිකුන්ඨික කෙල්ලකි. තමා ගේ නිදහස ඉතා ඉහලින් සලකන ඈ, පිරිමින් ගේ ඇඟෑලුම්කම් අවඥාවෙන් බැහැර කරයි; අශ්වයකු පිට පැමිණ, “පසුම්බියක් බරට සල්ලි දෙනවා ඔයා මට හාද්දක් දුන්නොත්” යැයි ඈ ට කියන වයසක ධනවතෙක් ද මේ අතර වෙයි.

ලොයිකෝ ශෝබාර් නිර්භීත අහිකුන්ඨික තරුණයෙකි. ඔහු අශ්වයින් හොරකම් කරන්න ශූරයෙකි. ඔහු ගේ සිත් ගත් ඕනෑ ම දෙයක් තමා ගේ කරගන්න ඔහු පසුබට නොවෙයි. ඔහු ගේ වීර වික්‍රම පිළිබඳ කිතුගොස හැමතැනම පැතිරී ඇත. දවසක් රෑ අහිකුන්ඨිකයින් ගිනිමැලය අසල රැස් වී ඉන්න කොට, ශෝබාර් රවුකිඤ්ඤය වයමින් ගීයක් ගයයි. අනිත් අහිකුන්ඨිකයින් ඔහු ගේ ගායනය පැසසුව ද, ස්වභාවයෙන් ම නින්දාශීලී රාධා ඔහු ට සමච්චල් කරයි. “දවසක් මම හෝහපුටෙක් රාජාලියෙක් ගේ හඬ අනුකරණය කරන්න හදනවා අහගෙන හිටියා,” ඈ කියයි.

ඔයින් මෙයින්, ශෝබාර්, තමා තුළ රාධා කෙරේ ඇති ආදරය ගැන ඈ ට පවසයි. ඈ හැමෝම ඉදිරියේ ඔහු ව ප්‍රතික්‍ෂේප කරයි. හිත රිදුණු ශෝබාර් නුදුරේ ඇති තණබිමේ තනිවෙන්න යයි. නමුත් පැය තුන හතරක ට පසු ඔහු වෙත එන රාධා, තමා ද ඔහු ට ආදරේ යැයි කියා, “හෙට නුඹ මුළු රැහැම බලා ඉද්දී මගේ ඉස්සරහ දණගහලා, මගේ දකුණු අත සිප ගත්තොත් විතරක් මම නුඹේ බිරිඳ වෙනවා” යැයි කියයි.

එදින රෑ, රාධා “කෝ දැන් මගේ ඉස්සරහා දණගහනවා” යැයි ශෝබාර් ට කියූ විට ඔහු, එසේ කරනවා වෙනුවට, රාධා වෙත පිහියක් දමා ගසයි. ඈ මිය යයි. ඉන්පසු රාධා ගේ පියා, රැහේ නායකයා, ඩැනිලෝ, පිහියෙන් ඇන ශෝබාර් මරා දමයි.

කතාවේ ආදර්ශය, ගෝර්කි මෙලෙස චුද්‍රා ගේ මුව ට නංවයි: “...ඔයා යන පාරෙන් ඔයාව ඉවතට ඇදගන්න කිසිම දේකට ඉඩදෙන්න එපා. කෙලින්ම ඉස්සරහට යන්න; එහෙම කළොත්, සමහර විට, ඔබට නරක අවසානයක් ළඟා වෙන එකක් නෑ.”

නිමි.

මේ කතාව මගේ සිත්ගත්තේ, මේකෙ ඉන්න දූලි කාගෙන එන අශ්වාරෝහකයින්, රවුකිඤ්ඤ වයන, ආලයෙන් මුසපත් වූ පෙම්බරුන්, ආඩම්බර කුමාරිකාවන්, සේබර් කඩු, සහ අරාබි නිසොල්ලාසයේ කතාන්දර කියන පර්සියානු රැජින, ෂහිරශාඩ්, සේ සුරංගනා කතා කියන කතාන්දර ආතා, මකාර් චුද්‍රා, සමග මම මගේ ළමා විය ට ආපසු ගිය හෙයිනි.

ඒ ඇරෙන්න, ආකෘතියෙන් මෙය කෙටිකතාවක් ද නොවේ. කතාවේ එන චරිත වල ඇතුලාන්තය සියුම් ව ගවේශනය කිරීමක් සිදු නොවේ, ඉතිං කතාවේ සිටින සියල්ලෝ ම පැතලි චරිත වෙති. නමුත් එලෙස මිනිස් සිතක් ගවේශනය කිරීම ට සෑහෙන තරම් පරිකල්පනයක් හෝ දර්ශනයක් ගෝර්කි ට කිසිසේත් ම නොතිබුණි. ඉතිං පුදුමයක් නැත.

“ගෝර්කි අපට යතාර්ථය පෙන්නුවා” පෙළක් මිනිස්සු කියති.

එහෙත් ‘යතාර්ථය’ ගැන ලියැවෙන හැම දේ ම කැත, ගොරහැඩි, අසභ්‍ය විය යුතු ද? අපි, යතාර්ථවාදී රීතියෙන් ලියූ, ගෝර්කි ගේ සමකාලීනයෙකු වූ, තවත් රුසියානුවෙකු සලකමු. ඇන්ටන් චෙකොෆ්. මේ ශ්‍රේෂ්ඨ මිනිසා, හිත හොඳ දොස්තර, වචනයේ පරිසමාප්ත අර්ථයෙන් ම කලාකරුවෙකි. ඔහු ලීවේ ද, ගෝර්කි මෙන් ම, සරල බසකිනි (මම මේ බැව් අසා පමණි ඇත්තේ; අත්දැක නැත්තෙමි, මන්ද, මා රුසියානු බස නොදන්නා හෙයින්; නමුත්, විටෙක අප ට අන්තර්ජාලයේ සිටින අපේ චරපුරුෂයින් විශ්වාස කිරීම ට සිදු වේ.) දෙදෙනා ගේ වෙනස චෙකොෆ් ට ජීවිතයේ සියුම් තැන් ස්පර්ශ කළ ප්‍රතිභාසම්පන්න මනසක් තිබුණා වීමයි. ඔහු ගේ “අලුත් නිවාසය” කෙටිකතාව සලකමු.

ධනවත් ඉංජිනේරුවෙක්, තමා ට සහ තම බිරිඳ ට නැවුම් වා පොදක් හුස්ම ගෙන විවේක ගන්න, ගම්බද පෙදෙසක අලුතින් නිවසක් හදා ඇත. ඔහු ගේ අශ්වයන් දෙදෙනෙක්—තේජාන්විත, සිනිදු, මනා සෞඛ්‍යසම්පන්න, මනහර ලෙස එක සමාන, හිම-සුදු පාට සතුන් දෙන්නෙක්—රථාචාර්යයා විසින් කම්මල්කරුවා වෙත දක්කනු ලබයි.

“හංසයෝ, නියම හංසයෝ,” කම්මල්කරුවා උන් දෙස ගරුසරු ඇතුව බලමින් කියයි.

වයසක ගැමියෙක්, කොසෝෆ්, හැරමිටිය ට වාරු දී එහි පැමිණ, කපටි, උපහාසාත්මක හිනාවකින් මෙසේ කියයි: “ආ, සුදුයි නං තමා මුන්, ඒත් ඕක මොකද්ද? මගේ අස්සයෝ දෙන්නත් ඕට්ස් වලින් පිරෙව්වා නං උනුත් මුන් වගේම සිනිදුවට ඉඳී. මට බලන්ඩ ඕන මුන් දෙන්නට කසෙන් තඩිබාලා හාන්ඩ දාලා.”

දැන්, ගෝර්කි—උපදේශකයා—මේ කතාව ලීවා නම්, උක්ත කියමන කතාවේ උපදේශාත්මක හරය වනු ඇත; රැඩිකල් චින්තනයේ මහා ම ගැඹුරු ඥානය වයසක මිනිසා ගේ මුවින් එළිදරව් වුණා වනු ඇත; එනයින් වයසක මිනිසා (මෙවිට ඔහු කපටි සිනාවකින් මුව සරසාගෙන ඉනු නැත, ඔහු, යහපත්, කරුණාවන්ත, ප්‍රියමනාප කිරිඅත්තා වනු ඇත) සවිඥානක ව අවදි වෙමින් සිටින ග්‍රාමීය නිර්ධන පංතියේ සංකේතය වනු ඇත.

නමුත්, චෙකොෆ්—කලාකාරයා—ට එය සිය කතාවෙන් එළි කරන මහා පරම සත්‍යය වන්නේ නැත. ඔහු ට වැදගත් වන්නේ, තමා නිර්මාණය කළ චරිතයේ—වයසක ගැමියා ගේ—චරිත ස්වභාවය සමග ඔහු ඒ කියූ දේ ගැලපෙනවා වීම පමණි. ජීවිත කාලයක් පුරා කැත දේවල් දකින්න පුරුදු වී සිටි මනසක් අර ලස්සන ට ඉන්න සතුන් දෙන්නා දකින විට, නිතැතින් ම, උන් කැත විදිහට—“තඩිබාලා, හාන්ඩ දාලා”—ඉන්නවා දකින බවයි, චෙකොෆ් පාඨකයා ට පෙන්නන්නේ. කලාකරුවා ඉන් ඔබ්බට මේ කාරණය නොපෙළයි.

දැන් මට ප්‍රශ්නයකි. ගෝර්කි ගේ කතා, ආගන්තුක සත්කාර ලැදි දේශීය සාහිත්‍යය ගෘහයේ විසිත්ත කාමරයේ සැපපහසුව ට පැල පදියම් වුණේ කෙසේ ද, අප ඊ ට ඉඩ දී බලා සිටියේ ඇයි?

මීට හේතු කීපයක් තිබිය හැක. ප්‍රධාන ම දේ, මට හිතෙන ලෙසට, භාෂාවයි. ගෝර්කි ලීවේ (කලූශ්නි ඔහු ට උපදෙස් දුන් පරිදි) සරල, කාටත් තේරෙන බසකිනි. ඔහු ගේ රුසියානු භාෂා භාවිතයේ දුර්බෝධ බවක් නැත. (නැවත වරක් මෙය අවධාරණය කළ යුතුය: මම එහෙම කියන්නේ මගේ අන්තර්ජාල ඔත්තුකරුවන් මට ලබාදුන් විශ්වාස කටයුතු හෝඩුවාවක් මතයි.) ඔහු පාඨක පන් මල්ල ට ඔබන පණිවිඩය කොයි බාසාවෙනුත් පැහැදිලි ය. ඉතිං මෙය පරිවර්තනයේ දී පහසුවකි. මෙහෙයින් ඉතා ම දීන, දුක්ඛිත පරිවර්තකයෙකු ට වුවත් ගෝර්කි ගේ නිර්මාණයක් සිංහල ට පෙරළීම අපහසුවක් නොවේ.

(තවත් දෙයකි: රුසියානු බසින් ලියැවුණු විචිත්‍ර සමනලයා, ප්‍රංශ බසින් අඳුරු සලබයෙකු වී, ඉක්බිති ඉංගිරීසියෙන් බත්කූරෙකු වී, අන්තිමේ දී ඇට මැස්සෙකු ලෙසිනි, සිංහල බස ට එන්නේ. කොයිතරම් දක්‍ෂ පරිවර්තකයෙකු ට වුව ද සිංහලෙන් විසඳිය නොහැකි කාව්‍යමය, සාහිත්‍යයමය ගුණ උසස් විදෙස් නිර්මාණ තුළ බුබුළු නගමින් ඇත. ඉතිං අපි කවුරු කවුරුත් “පොෂ්” වන්න ට හෝ සුද්දා ට කත් අදින්න ට හෝ අපි දන්න අඳුරන උන් ට ගෙම්බර් දමන්න ට හෝ නොව, උසස් සාහිත්‍යයේ නාමයෙන් කොහොම හරි ඉංගිරීසි(වත්) ඉගෙන ගන්නවා නම් යෙහෙකි.)

(තවත් දෙයකි: ඇලෙක්සැන්ඩර් පුෂ්කින් ගේ පිටු සීයක් පමණක් දිග ‘යිවුගෙනී අනෙගින්’ රුසියානු පද්‍ය-නවකතාව ඉංගිරීසිය ට පෙරළීම සඳහා මහා ලේඛක ව්ලැදිමීර් නබෝකොෆ් ට අවුරුදු හතරක් තිස්සේ වීරිය කිරීම ට සිදු විය. පරිවර්තනය ලේසි පහසු දෙයක් නොවේ.)

ඉතිං, ඔහොම බාල වර්ගයේ පරිවර්තකයින් විසින් සිංහල සිරිතට ඇන්ඳෙන කෘති, ඒවා ගේ “අනේ අපොයි” ගුණය සහ “ප්‍රබල, හද කම්පා කරන” ආඛ්‍යාන ත් අරන්, “මෙව්වා තමා එහේ තියෙන උසස්ම නිර්මාණ” ආකාරයේ සංඥාපනයක් ද සමග දේශීය පාඨකයා ට හඳුන්වා දෙනු ලැබූ පසු, පාඨකයා ද කිසිත් නොදැන “ආ, හොඳයි එහෙනං, තැන්කූ” කියා ඒවා වැළඳ ගන්නා හෙයිනි, මෙහෙව් බාල නිර්මාණ ලංකාව තුළ ‘උසස් සාහිත්‍යය’ ලෙස සම්මත වී ඇත්තේ.

තවද, ලාංකීය සමාජය, විශේෂයෙන් ම බොළඳ තාරුණ්‍යය (අපේ අර අසරණ රතු සහෝදරවරු, උදාහරණය ක ට), ‘යුක්තිය,’ ‘සාධාරණත්වය’ වැනි වචන වලින් පණ ගැන්වෙන, ආණ්ඩු මට්ටු කිරීමේ ප්‍රචණ්ඩ විප්ලව කෙරේ පාන ප්‍රේමාතුර බව ද, ගෝර්කි ගේ ‘අම්මා’ වැනි භාවයන් කුපිත කරන කෘති මෙහි පැලවීම ට හේතුවකි.

ඒත් ඉතිං, ගෝර්කි ගේ කතා නොකියවන්නැ’යි මම ඔබ ට නොකියමි. මන්ද, ගෝර්කි තම පොත් වල පිටු මත පින්තාරු කළ කෲර යතාර්ථයෙන් ඔබ්බට ගිය උසස්—උසස්, බොහෝම උසස්—රසයක්, ගෝර්කි ගේ දර්ශනය ට වඩා ගැඹුරු—බොහෝ ම ගැඹුරු—දර්ශනයක්, ගෝර්කි ගේ ලෝකය ට වඩා සාරවත්—දහස් වාරයක් සාරවත්—ලෝකයක්, ගෝර්කි ගේ භාෂාව ට වඩා බොහෝ ම පොහොසත් භාෂාවක් සාහිත්‍යය ලෝකයේ මහා කලාකරුවන් ගේ නිර්මාණ තුළ, පාඨක අප කෙරේ අනාවරණය වෙන්න ඕසේ දමමින්, තිබෙන බව දැනගෙන,  ‘මිනිසෙක් සමාජ-සචේතනික බුද්ධිමතෙකු වූ පමණින් ම ඔහු කලාකරුවෙක් නොවේ ය’ යන මැයෙන් අප ගෝර්කි ගේ ලේඛන හැදෑරිය යුතු ය.